Historija Evrope

Ovom članku potrebna je jezička standardizacija, preuređivanje ili reorganizacija. Pogledajte kako poboljšati članak, kliknite na link uredi i doradite članak vodeći računa o jezičkim i stilskim standardima Wikipedije. Ako niste sigurni kako bi članak trebao izgledati, pogledajte neke od dobrih članaka.

Historija Evrope obuhvata historiju naroda koji su naseljavali evropski kontinent od prahistorije do danas. Neke od najpoznatijih civilizacija iz prahistorijskog vremena su bile minojska i mikenska civilizacija, koje su cvjetale tokom bronzanog doba dok nisu propale u kratkom vremenskom periodu oko 1200. godine p.n.e.

Period poznat kao antika počeo je usponom gradova-država antičke Grčke. Grčki utjecaj dostigao je svoj vrhunac ekspanzijom imperije Aleksandra Velikog i njenim širenjem u cijeloj Aziji. Zatim je Rimsko carstvo počelo dominirati cijelim Mediteranom zasnovano na rimskom pravu i rimskim legijama. Tada je unaprijeđena trgovina, tolerancija i grčka kultura. Od 300. godine Rimsko carstvo je bilo podijeljeno na Zapadno i Istočno carstvo. Tokom 4. i 5. vijeka germanski narodi iz sjeverne Evrope su počeli napadati carstvo, što je dovelo do pada Zapadnog Rimskog carstva 476. godine. Ova godina tradicionalno označava kraj klasičnog perioda i početak srednjeg vijeka.

U srednjem vijeku, Istočno rimsko carstvo je preživjelo, iako moderni historičari označavaju ovo carstvo kao Bizantijsko carstvo. U zapadnoj Evropi, germanski narodi su se naselili na prostoru nekadašnjeg Zapadnog rimskog carstva i uspostavili svoja vlastita kraljevstva i carstva. Od svih germanskih naroda, Franci će uspostaviti hegemoniju nad zapadnom Evropom. Franačko carstvo je dostiglo svoj vrhunac pod vladavinom Karla Velikog 800. godine. Ovo carstvo je kasnije podijeljeno na nekoliko dijelova; zapadni dio carstva će evoluirati u Kraljevinu Francusku, a istočni će prerasti u Sveto rimsko carstvo, prethodnicu moderne Njemačke. Italijanski matematičar Leonardo Fibonacci je uveo azijski sistem brojeva u zapadni svijet. Britanska ostrva su doživjela nekoliko migracija velikih razmjera. Keltski narodi su bili marginalizirani u periodu rimske Britanije, a kada su Rimljani napustili Britaniju tokom 400.-ih godina, talasi germanskih Anglosaksonaca su migrirali u južnu Britaniju i uspostavili niz sitnih kraljevstava koja su se kasnije razvila u kraljevinu Englesku. U ovom periodu, oko 927. godine, stvoreni su Poljsko i Mađarsko kraljevstvo.

Vikingško doba, period migracije skandinavskih naroda, se dogodio od 700. do 1000. godine. Vođa Vikingškog carstva je bio Knut Veliki, kralj Danske, koji je zauzeo Englesku. Normani, vikingško pleme koje se naselilo u sjevernoj Francuskoj, su osnovali vojvodstvo Normandiju, koje je imalo veliki utjecaj na mnoge dijelove Evrope, od normanskog osvajanja Engleske do južne Italije i Sicilije. Još jedni skandinavski narodi, Rusi, su osnovali Kijevsku Rusiju, jednu od prvih država koja je bila prethodnica moderne Rusije. Kako se vikingško doba bližilo kraju, nastao je period poznat kao krstaški ratovi, vjerski motivirane vojne ekspedicije koje su imale za cilj da vrate Levant u kršćanska carstva. Nakon krstaških ratova, nastale su mnoge države na istočnom Mediteranu. Međutim, to je sve bilo kratkog vijeka. Krstaši su imali veliki utjecaj u mnogim dijelovima Evrope. Njihovo pljačkanje Kostantinopolja 1204. godine je dovelo do naglog pada Bizantije. Iako je kasnije ponovo uspostavljena, nikada nije vratila staru slavu. Krstaši su uspostavili trgovinske rute, koje će postati put svile, i otvorili trgovačke puteve za trgovinu Genovi i Veneciji koje će postati velike ekonomske sile. Krstaške misije u Baltičke zemlje i pokrštavanje naroda je izvršio Teutonski red. Ovaj red je također radio na ponovnom osvajanju Pirinejskog poluostrva.

Istočnom Evropom je dominiralo Mongolsko carstvo. Predvođeni Džingis-kanom, Mongoli su bili grupa stepskih nomada koji su uspostavili decentralizovano carstvo koje se, na vrhuncu svoje moći, prostiralo od Kine na Istoku do Crnog mora na zapadu. Kijevska Rusija se raspala na nekoliko malih zaraćenih država. Za vrijeme mongolskih osvajanja, mnoge od tih država su stupile u vazalski odnos sa Mongolima. Kad je mongolska snaga oslabila u kasnom srednjem vijeku, velika kneževina Moskva je postala najjača država u istočnoj Evropi i prerasla je u Rusko carstvo 1547. godine. Kasni srednji vijek predstavlja period previranja u Evropi. Epidemija poznata kao "Crna smrt" i glad su izazvali demografsku katastrofu u Evropi. Dinastičke borbe i osvajački ratovi su držali mnoge države u ratu u ovom periodu. U Skandinaviji, Kalmarska unija je dominirala na političkoj sceni, dok se Engleska borila sa Škotskom i Francuskom u Stogodišnjem ratu. U srednjoj Evropi, Poljsko-litvanska unija je postala veliko teritorijalno carstvo, a Svetim rimskim carstvo su počeli dominirati Habsburgovci. Rusija je nastavila proširivanje na jug i istok, osvajajući bivše mongolske države. Na Balkanu, Osmanlijsko carstvo, koje je porijeklom iz Anadolije, je počelo osvajati bivši bizantijski prostor, što je kulminiralo padom Konstantinopolja 1453. godine.

Renesansno znanje se počelo prvo širiti u 14. vijeku u Firenci, a zatim u cijeloj Evropi zahvaljujući razvoju štamparije. Renesansna znanja su osporena zahvaljujući otkriću klasičnih rimskih i grčkih tekstova koji su bili napisani na arapskom jeziku. Istovremeno, protestantska reformacija sa Martinom Lutherom je preispitivala papinu vlast. Henrik VIII je preuzeo kontrolu nad engleskom crkvom i njenim posjedima, a njemački i španski vladari su ratovali u mnogim vjerskim ratovima. Rekonkvisti iz Portugala i Španije su počeli istraživati okean uspostavljajući direktne veze sa Afrikom, Amerikom i Azijom. Vjerski ratovi su se i dalje vodili u Evropi, a završeni su 1648. godine Vestfalskim mirom. Španska kruna je održavala svoju hegemoniju u Evropi i bila vodeća snaga na kontinentu do potpisivanja Pirinejskog mira, kojim je okončan sukob između Španije i Francuske koji je počeo tokom Tridesetogodišnjeg rata. Od 1610. do 1700. godine desili su se niz velikih ratova i političkih revolucija širom Evrope. Mnogi Italijani su davali značajan doprinos u raznim oblastima. Luca Pacioli je uspostavio računovodstvo a Galileo Galilei je izumio teleskop i termometar koji su mu omogućavali da posmatra i opisuje Sunčev sistem. Leonardo Bruni je podijelio historiju na tri perioda a Alberico Gentili je odvojio sekularizam od kanonskog prava i rimokatoličke teologije i napravio je bitne pomake u oblasti međunarodnog prava. Francesco Redi je osnovao eksperimentalnu biologiju i dokazao da se crvi legu iz jaja muha. Marcello Malpighi i Camillo Golgi su istražili brojne biološke sisteme. Leonardo da Vinci je naslikao najpoznatiju sliku na svijetu. Alessandro Volta je izmislio bateriju a Guglielmo Marconi je izmislio radio.

Evropske prekomorske ekspanzije su dovele do uspona kolonijalnog carstva. Kombinacija priliva sredstava iz Novog svijeta i industrijska revolucija Velike Britanije, je dozvolila novu ekonomiju zasnovanu na proizvodnji umjesto naturalne poljoprivrede. Počevši od 1775. godine Britanske kolonije u Americi su se pobunile uspostavljajući vladu. Zahvaljujući Francuskoj revoluciji podstaknute su političke promjene u kontinentalnoj Evropi pod motom sloboda, jednakost, bratstvo. Naredni francuski kralj, Napoleon Bonaparta, je širio carstvo ratom i sprovodio reforme do 1815. godine. Sake Dean Mahomed je predstavio šamponiranje prilikom kupanja i južnoazijsku kuhinju u Evropi, obezbjeđujući terapeutske masaže.

U periodu od 1815. do 1871. godine desio se veliki broj revolucija i ratova za nezavisnost. U Francuskoj i Velikoj Britaniji se razvio socijalizam i sindikalna aktivnost. Posljednji ostaci kmetstva su ukinuti u Rusiji 1861. godine. Balkanske zemlje su započele ratove za nezavisnost od Osmanlijskog carstva. Nakon Francusko-pruskog rata, Njemačka i Italija su ujedinjene u nacionalne države, a većina evropskih država postaju ustavne monarhije. Italija proglašava Rim glavnim gradom 1870. godine i time prestaje papina temporalna moć. Izbijanje Prvog svjetskog rata 1914. godine izazvalo je porast nacionalizma u jugoistočnoj Evropi zajedno sa Velikim silama. Saveznici, na čelu sa Britanijom i Francuskom, uz priključenje Italije 1915. godine i SAD-a 1917. godine, su porazili Centralne sile na čelu sa Njemačkim carstvom i Austro-Ugarskom 1918. godine. Mirovnom konferencijom u Parizu velika četvorka je nametnula niz sporazuma, a pogotovo Versajski sporazum. Ljudska i materijalna razaranja su bila daleko veća nego što je iko sanjao.

Njemačka je izgubila svoje kolonijalne posjede i nekoliko pokrajina, morala je platiti veliku odštetu i ponižena je od strane pobjednika. Sve evropske države su imale velike dugove prema SAD-u. To je dovelo do Velike depresije 1929. godine, koja je dovela do kolapsa. Nacistički režim Adolfa Hitlera došao je na vlast 1933. godine i ponovo je aktivirao Njemačku. Zajedno sa Mussolinijevom Italijom je želio dobiti potpunu kontrolu nad kontinentom, što je dovelo do Drugog svjetskog rata.

Nakon savezničke pobjede u Drugom svjetskom ratu, Evropa je podijeljena takozvanom željeznom zavjesom. Centralnom i istočnom Evropom je dominirao Sovjetski savez, a zemlje u toj regiji su postale komunističke države. Ostatkom su dominirale kapitalističke zemlje sa ekonomskih i vojnim rukovodstvom SAD-a. Obje vodeće zemlje su postale supersile. Većina ne-komunističkih država su se priključili sa SAD-om u vojni savez (NATO) i formirali Evropsku ekonomsku zajednicu. Komunističke zemlje su se priključile SSSR-u i njegovom vojnom savezu poznatom kao Varšavski pakt i ekonomski blok pod nazivom Comecon. Nekoliko malih zemalja su bile neutralne. Njemačka i Italija su ponovo postale glavne industrijske zemlje, zbog svog poslijeratnog ekonomskog čuda, i pridružile su se samitu G6 zajedno sa Velikom Britanijom i Francuskom. Stvorena je Evropska unija koja uključuje podjelu vlasti, a oporezivanje, zdravstvo i obrazovanje je ostalo u rukama nacionalnih država, dok je EU zadužena za tržišna pravila, konkurenciju, pravne standarde i ekologiju. Politikom odbrane upravljaju nacije kroz NATO, ali Evropska unija ima ulogu u određivanju vanjske politike. Sovjetski ekonomski i politički sistem se srušio 1989. godine, što je dovelo do kraja komunizma u satelitskim zemljama 1989. godine, a zatim i raspada Sovjetskog saveza 1991. godine. Kao posljedica toga, Njemačka je ujedinjena a integracija u EU je produbljena. Kontinent je postao depolarizovan, a Evropska unija se proširila na mnoge bivše komunističke evropske države.

Evropska unija je bila pod sve većim pritiskom zbog recesije u svijetu, a od 2008. godine glavna pitanja uključuju finansijsku pomoć zemljama, povećanja emigranata, napetosti s Rusijom, odbijanja članstva Turskoj i različitih stavova o budućnosti EU.