| Euskal Herriko historia |
|---|
 |
Espainiako borboien lehen berrezarkuntzan Euskal Herriko historia atal berri batean sartu zen.
Behin foruak ezabatu zirenetik, politika egiteko beste modu batera egokitu behar izan zuten euskal herritar politikariek eta modu hori, oinarrian, Espainian egiten zenarekin bat etorri zen. Esan daiteke euskal politika «sukurtsalizatu» edo berdindu egin zela, Espainiakoarekin alderatuta, Europa guztian gauzatu zen berezitasunen galtzearen baitan. Hala ere, sistemako bi talde handienek, kontserbadoreek eta liberalek, ez zuten lortu Euskal Herriaren txertatzerik, eta horrek, Espainiako politika berrezarkuntzazailea euskal lurrean behar bezala ez zilegitzea ekarri zuen ondoriotzat. Nork bere alderdiaren esanei jaramon gutxi eginez, «industriako kapitain» handien artetik sortu ziren, Bizkaian bereziki, sistemako politikariak, batez ere, euren interesek hartara eramanda.
Baina euskal probintzietako dinamika politikoa ez zen homogeneoa izan. Bizkaian -bera zen modernoena- gertatu zen lehia politiko handiena, eta talde berriak plazaratzeko bide eman zuen horrek, hala nola sozialistak eta abertzaleak. Gipuzkoa tradizioaren eta berrikuntzaren artean kokatu zen. Barneko probintzietan aldiz, Araban bezala Nafarroan, indar tradiziozale eta kontserbadoreenek agindu zuten aldi honen amaierara arte. 1876. urteak garrantzi berezia du, bai Espainiako historian, bai Hego Euskal Herrikoan.
Hurrengo berrogeita hamar edo hirurogei urteetan, gutxienez, funtsezko izango ziren hiru gauza gertatu ziren urte hartan. 1876ko uztailaren 2an Konstituzio berri bat onetsi zen, 1931ko errepublika deklaratu zen arte iraungo zuena; konstituzio hori izan zen Errestaurazio deritzan sistema politikoaren lege oinarria. Bestalde, urte horretan bertan bukatu zen azken karlistaldia, eta, garrantzitsuena dena, ezeztatu ziren betiko euskal foruak, uztailaren 21eko legearen bidez.