Immanuel Kant

Immanuel Kant
Immanuel Kanten bizitza eta pentsamenduari buruzko bideoa. Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Emanuel Kant
Jaiotza	Königsberg, 1724ko apirilaren 22a
Herrialdea	Prusiako Erresuma  (1724 -  1804)
Bizilekua	Königsberg
Lehen hizkuntza	alemana
Heriotza	Königsberg, 1804ko otsailaren 12a (79 urte)
Hobiratze lekua	Königsbergeko katedrala
Familia
Aita	Johann Georg Kant
Ama	Anna Regina Kant
Ezkontidea(k)	ezkongabea
Hezkuntza
Heziketa	Collegium Fridericianum (en) (1732 - Königsbergeko Unibertsitatea (1740 -
Doktorego ikaslea(k)	Anton Friedrich Justus Thibaut (en) Markus Herz (en) Johann Gottlieb Fichte Karl Leonhard Reinhold (en)
Hizkuntzak	alemana hebreera latina antzinako greziera
Irakaslea(k)	Martin Knutzen (en) Johann Gottfried Teske (en)
Ikaslea(k)	ikusi Jakob Sigismund Beck (en) Christian Jakob Kraus (en) Johann Gottlieb Fichte Markus Herz (en)
Jarduerak
Jarduerak	filosofoa, antropologoa, fisikaria, liburuzaina, idazlea, pedagogoa, unibertsitateko irakaslea, matematikaria eta philosopher of law (en)
Enplegatzailea(k)	Königsbergeko Unibertsitatea
Lan nabarmenak	ikusi Arrazoimen hutsaren kritika Arrazoimen praktikoaren kritika Critique of Judgment (en) Prolegomena to Any Future Metaphysics (en) Answering the Question: What Is Enlightenment? (en) The Metaphysics of Morals (en) Religion within the Bounds of Bare Reason (en) Groundwork of the Metaphysic of Morals (en)
Influentziak	David Hume, George Berkeley, Christian Wolff, Jean-Jacques Rousseau, Francis Hutcheson (en) , Isaac Newton, Platon, Johannes Nikolaus Tetens (en) , Michel de Montaigne, René Descartes, Gottfried Wilhelm Leibniz, John Locke, Nicolas Malebranche eta Baruch Spinoza
Kidetza	Prusiako Zientzien Akademia Zientzien Errusiar Akademia
Mugimendua	German idealism (en) Argien mendea
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	Luteranismoa

Immanuel Kant (Königsberg (Prusia) 1724ko apirilaren 22a – ib., 1804ko otsailaren 12a) argien garaian sortutako historiako filosofo nabarmenetakoa da^[1][2][3][4]. Alemaniar idealismoaren aitzindari eta kristizismoaren lehen ordezkari garrantzitsuena izan zen. Europa modernoaren eta filosofia unibertsalaren pentsalari garrantzitsuenetako bat da. Gainera, modernitatearen azken pentsalarietako bat da, filosofia garaikidearen aurrekoa, zeinaren sorkuntza 1831 inguruan ezartzen den, Hegel hil ondoren^[2][3][5].

Kantek hiru galdera^[6][7] filosofiko bereizten ditu bere lan nagusietan: «Zer ezagutu dezaket?» Arrazoimen hutsaren kritikan^[8][9], oro har filosofiaren historiako inflexio-puntu gisa kalifikatua, non arrazoimenaren egitura bera ikertzen baitu; «Zer egin behar dut?» Arrazoimen praktikoaren kritika (etikan oinarritua) eta Ohituren metafisika (zati bat bertutearen doktrinari buruzkoa eta bestea zuzenbidearen doktrinari buruzkoa)^[10], eta «Zer espero dezaket?» Juzguaren kritikan (estetikari eta teleologiari buruz ikertzen du). Hiru galdera horiek batean laburbil daitezke: «Zer da gizakia?»^[11]. Halaber, Kantek proposatu zuen metafisika tradizionala epistemologiaren bidez berrinterpreta daitekeela, zeren eta arazo metafisikoei aurre egin baitiezaiekegu iturria ezagutzaren mugekin ulertzen eta erlazionatzen dugunean^[12].

Kantek lan garrantzitsuak aurreratu zituen zientziaren, zuzenbidearen, epistemologiaren, moralaren, erlijioaren, politikaren eta historiaren arloetan, eta, aldi berean, enpirismoaren eta arrazionalismoaren arteko sintesia ere lortu zuen^[2][3][13]. Gure ezagutza guztia esperientziarekin hasten den arren, dena ez dator esperientziatik, arrazoia garrantzi handia duela ulertuz. Kantek argudiatzen zuen biziaren esperientzia, balioak eta esanahia bera erabat subjektiboak izango zirela baldin eta arrazoimen hutsak txertatzen ez baziren, eta arrazoia esperientziari aplikatu gabe erabiltzeak ilusio teorikoetara eramango gintuzkeela ezinbestean.

Idealismo transzendentalaren doktrinan, Kantek argudiatu zuen espazioa eta denbora esperientzia oro egituratzen duten «intuizio-forma» hutsak direla, eta, beraz, nahiz eta «gauzak berez» («noumenoa») existitzen diren eta esperientziari laguntzen dioten, esperientziaren objektuez bestelakoak dira, berez («fenomenoa»)^[14]. Kantek paraleloa egin zuen Kopernikoren iraultzarekin («biraketa kopernikarra») bere proposamenean: zentzumenetako objektuak gure intuizioaren forma espazial eta denborazkoetara egokitu behar dira, eta, ondorioz, zentzumenetako objektuak a priori ezagutu ditzakegu^[15][16]. Kantek dio arrazoi hutsak errealitatea frogatu ezin duten baina erabilera praktikoak dituzten ideiak eratzen dituela^[17].

Moralari dagokionez, Kanten etikak dio subjektu arrazional batek bete behar duen eta borondate onetik datorren lege moral bat ezartzen duela a priori, «inperatibo kategoriko» deitu zuena^[15]. Bere politikaren ildo etikoak izaera liberaleko teoria errepublikanoarekin jarraitzen du, non estatuaren betebeharra bere mendekoen askatasunak bermatzea baita^[18][19]. Horrekin, Kantek teorizatu zuen errepublika konstituzionalaren eta merkataritzaren garapenaren bidezko nazioarteko lankidetzak ziurta zitekeela bakea eta, agian, munduko historiaren etapa gorena izan^[20]. Kantek Jainkoaren existentziaren argudioak ere kritikatu zituen, baina erlijio-balio moralak aldarrikatu zituen, erlijiosotasuna arrazionaltasunera murriztuz eta kristautasuna etikara^[21]. Kanten ideia erlijiosoak eztabaidagai izaten jarraitzen dute, deismo eta teismo artean ibiliz^[22].

Kanten pentsamenduak eragin handia izan zuen bere garaiko Alemanian, enpirismoaren eta arrazionalismoaren arteko eztabaidatik harantzago proiektatu baitzuen filosofia. Fichte, Schelling, Hegel eta Schopenhauer-ek beren burua ikusi zuten sistema kantiarra hedatuz eta osatuz, eta, beraz, harekin idealismo alemana justifikatzen zuten. Gaur egun, Kantek eragin handia du filosofia analitikoan eta kontinentalean^[1].

Zientziaren esparruan, Kantek pentsamendu fisikoak, geologikoak eta astronomikoak garatu zituen. Eguzki-sistema nebulosa handi batetik osatu zela dioen hipotesia zuzen formulatu zuen2 ^[2][4].

1. ↑ ^{a b} Jankowiak, Tim. «Immanuel Kant». Internet Encyclopedia of Philosophy. Consultado el 30 de mayo de 2021.
2. ↑ ^{a b c d} McCormick, Matt. «Immanuel Kant: Metaphysics». Internet Encyclopedia of Philosophy. Consultado el 20 de febrero de 2019.
3. ↑ ^{a b c} Rohlf, Michael (2020), «Immanuel Kant», en Zalta, Edward N., ed., The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2020 edición) (Metaphysics Research Lab, Stanford University), consultado el 27 de mayo de 2020
4. ↑ ^{a b} «Glossary of People: Kant». www.marxists.org. Marxists Internet Archive Encyclopedia. Consultado el 27 de septiembre de 2020.
5. ↑ «Immanuel Kant | Biography, Philosophy, Books, & Facts». Encyclopedia Britannica (en inglés). Consultado el 27 de mayo de 2020
6. ↑ «Kant: tres cuestiones fundamentales - Encyclopaedia Herder». encyclopaedia.herdereditorial.com. Consultado el 3 de marzo de 2021.
7. ↑ Crítica de la razón pura, «Doctrina trascendental del método», cap. 2, secc. 2 (A 805 / B 833).
8. ↑ Izuzquiza Otero, Ignacio; Corellano Aznar, Luis; Frechilla García, Ana Rosa; Peña Calvo, José Vicente; Villamayor Lloro, Santiago (2008). «La Filosofía y el ser humano». En Achón, Elena; Álvarez, Gema, eds. Filosofía y ciudadanía (Manuel Andaluz edición). Madrid: Grupo Anaya Sociedad Anónima. La Filosofía. ISBN 9788466773195.
9. ↑ Arrazoimen hutsaren kritika, Immanuel Kant, Klasikoak, 1999 Euskaratzailea: Ibon Uribarri; Berrikuslea: Joxe Azurmendi, 1999 Ekaina 1. argitalpena, ISBN 84-88303-39-4
10. ↑ Metafísica de las Costumbres, Imannuel Kant, Altaya (II parte de la obra)
11. ↑ I. Kant, Lógica (ed. de Jäsche, 1800), Ak. IX, 25; trad: Madrid, Akal, 2000 {ISBN 84-460-1112-3}, p. 92
12. ↑ Filosofía&Co (28 de agosto de 2019). «10 claves para entender la filosofía de Immanuel Kant». Filosofía & co. Consultado el 5 de octubre de 2020
13. ↑ Vanzo, Alberto (January 2013). «Kant on Empiricism and Rationalism». History of Philosophy Quarterly 30 (1): 53-74
14. ↑ Nigel Warburton (2011). «Chapter 19: Rose-tinted reality: Immanuel Kant». A little history of philosophy. Yale University Press. p. 134. ISBN 978-0-300-15208-1
15. ↑ ^{a b} «Kant, Immanuel | Internet Encyclopedia of Philosophy» (en inglés estadounidense). Consultado el 2 de marzo de 2021.
16. ↑ Russell, Bertrand (1946). «LIBRO TERCERO. LA FILOSOFÍA MODERNA. CAPÍTULO XX. Kant». HISTORIADE LA FILOSOFÍA OCCIDENTAL (Julio Gómez de la Serna & Antonio Dorta, trads.). Espasa Libros, S.L. p. 703. ISBN 978-84-239-6632-5
17. ↑ Russell, Bertrand (1946). «LIBRO TERCERO. LA FILOSOFÍA MODERNA. CAPÍTULO XX. Kant». HISTORIADE LA FILOSOFÍA OCCIDENTAL (Julio Gómez de la Serna & Antonio Dorta, trads.). Espasa Libros, S.L. p. 706. ISBN 978-84-239-6632-5
18. ↑ Rauscher, Frederick (2017). Zalta, Edward N., ed. Kant’s Social and Political Philosophy (Spring 2017 edición). The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Consultado el 6 de octubre de 2020
19. ↑ Beade, Ileana P. (00/2009). «CONSIDERACIONES ACERCA DE LA CONCEPCIÓN KANTIANA DE LA LIBERTAD EN SENTIDO POLÍTICO». Revista de filosofía 65: 25-41. ISSN 0718-4360. doi:10.4067/S0718-43602009000100002. Consultado el 6 de octubre de 2020
20. ↑ Piñón Gaytán, Francisco (2013-04). «El problema ético en la filosofía de Kant». Política y cultura (39): 99-112. ISSN 0188-7742. Consultado el 28 de febrero de 2021
21. ↑ Iţu, Mircia (2004), Dumnezeu şi religia în concepţia lui Immanuel Kant din Religia în limitele raţiunii, en Boboc, Alexandru y Mariş, NI (editores), Studii de istoria filosofiei universale , volumen 12, Bucarest: Academia rumana
22. ↑ Allen W. Wood, Kant’s Moral Religion (La religión moral de Kant), Ithaca y Londres, Cornell University Press, 1970, página 16