Jupiter

Jupiter

Jupiterren irudia 2014ko apirilean
Ezaugarri orbitalak[4][oh 1]
Garaia: J2000
Afelioa	816520800 km (5.458104 UA)
Perihelioa	740573600 km (4.950429 UA)
Ardatzerdi handia	778547200 km (5.204267 UA)
Eszentrikotasuna	0.048775
Orbita-periodoa	4332.59 egun 11.8618 urte 10475.8 Jupiterren eguzki-egun[1]
Orbita-periodo sinodikoa	398.88 egun[2]
Batezbesteko abiadura orbitala	13.07 km/s[2]
Batezbesteko anomalia	18.818°
Makurdura orbitala	1.305° ekliptikara 6.09° Eguzkiaren ekuatorera 0.32° plano inbariantera[3]
Goranzko nodoaren luzera	100.492°
Perihelioaren argumentua	275.066°
Satelite ezagunak	79 (2018)
Ezaugarri fisikoak
Batezbesteko erradioa	69911±6 km[5][oh 2]
Ekuatoreko erradioa	71492±4 km[5][oh 2] 11.209 Lur
Poloko erradioa	66854±10 km[5][oh 2] 10.517 Lur
Zanpaketa	0.06487±0.00015
Gainazal azalera	6.1419×1010 km2[oh 2][6] 121.9 Lur
Bolumena	1.4313×1015 km3[2][oh 2] 1321.3 Lur
Masa	1.8986×1027 kg[2] 317.8 Lur 1/1047 Eguzki[7]
Batezbesteko dentsitatea	1.326 g/cm3[2][oh 2]
Gainazal grabitatea	24.79 m/s2[2][oh 2] 2.528 g
Ihes-abiadura	59.5 km/s[2]
Errotazio periodo siderala	9.925 h[8] (9 h 55 m 30 s)
Ekuatoreko errotazio abiadura	12.6 km/s 45300 km/h
Makurdura axiala	3.13°[2]
Ipar Poloko igoera zuzena	268.057° 17h 52m 14s[5]
Ipar Poloko deklinazioa	64.496°[5]
Albedoa	0.343 (Bond albedoa) 0.52 (geom.)[2]
Gainazaleko tenp. min batezbeste max 1 bar level 165 K (-108.15 °C)[2] 0.1 bar 112 K[2]
Ageriko magnitudea	−1.6 to −2.94[2]
Diametro angeluarra	29.8″ - 50.1″[2]
Atmosfera[2]
Gainazaleko presioa	20–200 kPa[9] (hodei geruza)
Eskala garaiera	27 km
Osaera	89.8±2.0%

Jupiter Eguzki-sistemako bosgarren planeta da, sistemako handiena eta sistema horretan dauden gasezko lau erraldoietako bat. Eguzkiaren masaren milaren bat du, baina Eguzki-sistemako beste planeta guztiek batera duten masaren bikoitza baino gehiago dauka. Gasezko planeta da, batez ere hidrogenoz eta helioz osatua, Saturno bezala. Jupiter ezaguna izan da astronomoentzat antzinarotik^[10]. Erromatarrek Jupiter jainkoaren izena eman zioten^[11]. Lurretik ikusia, Jupiterrek -2,94ko itxurazko magnitudea izan dezake, nahikoa distiratsu bere islatutako argiak itzalak sortzeko^[12]. Ilargia eta Artizarraren ostean gaueko zeruan dagoen objekturik distiratsuena da.

Jupiter batez ere hidrogenoz osatuta dago, baina bere masaren laurdena helioa da. Helioa molekulen hamarrena baino ez da, hala ere. Baliteke ere elementu pisutsuagoak egotea arrokazko nukleo batean^[13], baina beste gasezko erraldoiak bezala, Jupiterrek ez du muga solido definiturik. Planetaren errotazio azkarra dela eta, bere itxura esferoide oblatu batena da: ekuatorean nabarmena da zabalagoa dela poloetan baino. Kanpo atmosfera nabarmenki bereizia dago banda ezberdinekin latitude ezberdinetan, turbulentziak eta ekaitzak eraginez bere mugetan. Atmosferako ezaugarririk nabarmenetako bat Orban Gorri Handia da, gutxienez XVII. mendean lehen aldiz teleskopio batekin ikusi zenetik aktibo egon den ekaitz bat. Jupiterren inguruan eraztun oso ahul bat dago eta magnetosfera oso indartsua. Jupiterrek 79 ilargi ezagun ditu^[14], horietatik lau Galileo Galileik 1610ean aurkitu zituen Galileoren ilargiak. Ganimedes, guztien artean handiena, Merkurio planeta baino handiagoa da.

Jupiter behin baino gehiagotan bisitatu dute satelite artifizial ezberdinek, nabarmenki Pioneer eta Voyager misioetan, eta beranduago Galileo espazio misioak. 2007ko otsailean New Horizons sateliteak bisitatu zuen, Jupiterren grabitazioa erabili zuena bere abiadura handitzeko eta Plutonera iristeko norabidea hartzeko. 2016ko uztailaren 4an Juno espazio zundak planeta bisitatu zuen eta bere orbitan sartu zen^[15][16]. Etorkizunean bere sateliteak bisitatzeko misioak egingo dira, tartean Europa.

1. ↑ (Ingelesez) «Rotation Period and Day Length» cseligman.com (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).
2. ↑ ^{a b c d e f g h i j k l m n} (Ingelesez) «Jupiter Fact Sheet» nssdc.gsfc.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).
3. ↑ The MeanPlane (Invariable plane) of the Solar System passing through the barycenter. .
4. ↑ Chamberlin, Alan. «HORIZONS System» ssd.jpl.nasa.gov (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).
5. ↑ ^{a b c d e} (Ingelesez) Seidelmann, P. Kenneth; Archinal, B. A.; A’hearn, M. F.; Conrad, A.; Consolmagno, G. J.; Hestroffer, D.; Hilton, J. L.; Krasinsky, G. A. et al.. (2007-07-03). «Report of the IAU/IAG Working Group on cartographic coordinates and rotational elements: 2006» Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy 98 (3): 155–180.  doi:10.1007/s10569-007-9072-y. ISSN 0923-2958. (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).
6. ↑ «Jupiter» Solar System Exploration: NASA Science (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).
7. ↑ .
8. ↑ (Ingelesez) (Chair), P. K. Seidelmann; Abalakin, V. K.; Bursa, M.; Davies, M. E.; Bergh, C. de; Lieske, J. H.; Oberst, J.; Simon, J. L. et al.. (2002). «Report of the IAU/IAG Working Group on Cartographic Coordinates and Rotational Elements of the Planets and Satellites: 2000» Celestial Mechanics and Dynamical Astronomy 82 (1): 83–111.  doi:10.1023/a:1013939327465. ISSN 0923-2958. (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).
9. ↑ Ragent, B.; Colburn, D. S.; Avrin, P.; Rages, K. A.. (1996-05-10). «Results of the Galileo probe nephelometer experiment» Science (New York, N.Y.) 272 (5263): 854–856. ISSN 0036-8075. PMID 8629019. (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).
10. ↑ (Ingelesez) Gregory, Young,. (2000-11-22). «Emperor Huan and Emperor Ling, Rafe de Crespigny Publications, Faculty of Asian Studies, ANU» openresearch-repository.anu.edu.au (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).
11. ↑ 1925-, Taylor, Stuart Ross,. (2001). Solar system evolution : a new perspective : an inquiry into the chemical composition, origin, and evolution of the solar system. (2nd ed. argitaraldia) Cambridge University Press ISBN 0521641306. PMC 45621724. (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).
12. ↑ (Ingelesez) «Young astronomer captures a shadow cast by Jupiter - Bad Astronomy» Bad Astronomy 2011-11-18 (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).
13. ↑ (Ingelesez) Saumon, D.; Guillot, T.. (2004). «Shock Compression of Deuterium and the Interiors of Jupiter and Saturn» The Astrophysical Journal 609 (2): 1170.  doi:10.1086/421257. ISSN 0004-637X. (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).
14. ↑ «Scott S. Sheppard - Moons» home.dtm.ciw.edu (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).
15. ↑ (Ingelesez) NASA’s Juno Spacecraft Enters Into Orbit Around Jupiter. (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).
16. ↑ (Ingelesez) All Eyes (and Ears) on Jupiter. (Noiz kontsultatua: 2018-10-13).

Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "oh", but no corresponding <references group="oh"/> tag was found