Karlismo

Karlismoa Espainian XIX. mendean sortutako mugimendu politiko legitimista antiliberal bat da, espainiar tronuan Borboien dinastiaren lerro alternatibo bat defendatzen zuena, Karlos Maria Isidroren aldekoa hasieran. Bere sorreran, Antzinako Erregimenera itzultzea aldarrikatzen zuen. Euskal Herrian, Nafarroa Garaian bereziki, indar handia izan zuen.

Karlismoak bere nortasun politikoa XIX. mendeko bi gerra nagusitan definitu zuen, Hego Euskal Herria erdigune izan zutenak. Bigarren Karlistaldiaren ondoren, Espainiako Berrezarkuntzako lege markoaren barnetik bideratu zuen bere ekimen politikoa, Tradizionalismoaren mugimenduan. XX. mende hasieratik, hainbat banaketa izan zituen, baina Espainiako Bigarren Errepublikaren kontra Elkarte Tradizionalistan gotortu zen.

Italiar faxismoaren eragin gero eta handigoaz, 30eko hamarkadan haren aholkularitza eta laguntza militarra jaso zuen, eta Espainiako Gerra Zibilari hasiera ematen protagonismo berezia izan zuen. Posizio erabakigarri horrek eta gerraren bilakaerak bere nortasun politikoa markatu zuten, Francoren diktadurari atxikia eta asimilatua. Hala ere, Frankismoarekin bateratze horrek tentsio handiak, etsipenak eta barne zatiketak ekarri zizkion.

Bada, XX. mendearen bigarren erdian, karlismoa bitan zatitu zen, eta zatiketa horrek forma politikoa hartu zuen Francoren diktaduraren amaieran eta Trantsizio hasieran: alde batek, gazte askok, sozialismo autogestionarioaren alde egin zuen, Karlista Alderdian (Euskal Herriko Karlista Alderdia, EKA, Euskal Herrian); beste batek, berriz, tradizionalismo kontserbadorea defendatu zuen, eta Comunión Tradicionalista Carlista (CTC) alderdia sortu. Karlismoak bere botere gehiena galdu zuen 80ko hamarkadan.