Kobre

Kobrea
29 Nikela ← Kobrea → Zinka
29 Cu                                                                                                                                                                                                                                           Taula periodikoa
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakia	Kobrea, Cu, 29
Serie kimikoa	Trantsizio-metalak
Taldea, periodoa, orbitala	11, 4, d
Masa atomikoa	63,546 g/mol
Konfigurazio elektronikoa	Ar 3d10 4s1
Elektroiak orbitaleko	2, 8, 18, 1
Propietate fisikoak
Egoera	solido
Dentsitatea	(0 °C, 101,325 kPa) 8,96 g/L
Urtze-puntua	1577,77 K (1084,62 °C, 1984,32 °F)
Irakite-puntua	2835 K (2562 °C, 4643 °F)
Urtze-entalpia	13,26 kJ·mol−1
Irakite-entalpia	300,4 kJ·mol−1
Bero espezifikoa	(25 °C) 24,440 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k T/K 1509 1661 1850 2089 2404 2836
Propietate atomikoak
Kristal-egitura	kubikoa-aurpegietan zentratua
Oxidazio-zenbakia(k)	2, 1
Elektronegatibotasuna	1,90 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala	1.a: 745,5 kJ/mol 2.a: 1957,9 kJ/mol 3.a: 3666 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)	135 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)	145 pm
Erradio kobalentea	138 pm
Van der Waalsen erradioa	140 pm
Isotopo egonkorrenak
Kobrearen isotopoak iso UN Sd-P D DE (MeV) DP 63Cu %69,15 Cu egonkorra da 34 neutroirekin 65Cu %30,85 Cu egonkorra da 36 neutroirekin

Kobrea (latinez: cuprum; grezieraz: kypros) edo burdingorria^[1] elementu kimikoa da, Cu ikurra eta 29 atomo-zenbakia dituena. Trantsizio-metal gorrixka, distiratsua eta malgua da, eroankortasun termiko eta elektriko handikoa. Zilarra, urrea eta roentgenioa ere biltzen dituen kobrearen familiari ematen dio izena. Eroankortasun elektriko handiari, harikortasunari eta xaflakortasunari esker, oso erabilia da kableak eta bestelako elementu elektrikoak eta elektronikoak fabrikatzeko.

Aleazio ugari egiten dira kobrea eta beste metal bat elkarrekin urtuz, hala nola, brontzea (eztainuarekin), letoia (zinkarekin), alpaka (nikel eta zinkarekin) eta duraluminioa (nikel eta aluminioarekin). Bestalde, birziklatzeko egokia da, haren propietate mekanikoak ez baitira galtzen, behin eta berriz erabili arren.

Gizakiak ezagutu zuen lehenbiziko metaletako bat izan zen. Lehenik, K.a. 8000tik aitzina, kobre natiboa erabili zuten. K.a 5000 aldean, kobre metalikoa mineraletik erauzten hasi ziren, eta K.a. 3000 inguruan eztainuarekin aleatzen, brontzea ekoizteko; Brontze Aroaren hasiera izan zen.

Bizitzarako ezinbesteko oligoelementua da, funtzio zelularra bermatu eta entzimen kofaktore gisa jarduten duena.^[2] Krustazeo eta moluskuetan, hemozianina odoleko proteinaren osagaia da. Gizakietan, gibel, muskulu eta hezurretan dago, batez ere.

1. ↑ «Burdingorri» Euskaltzaindiaren Hiztegia (Noiz kontsultatua: 2022-01-22).
2. ↑ Perea Ariznabarreta, Oneka. Kobre kutsadura eta gazitasun aldakorreko baldintzetan izandako Hediste diversicolor itsas poliketoaren alterazio immunologiko eta histologikoak. Gradu Amaierako Lana, Zientzia eta teknologia fakultatea, EHU, addi.ehu.es (Noiz kontsultatua: 2022-12-01).