Back Saddam Hoesein Afrikaans ሳዳም ሁሴን Amharic Saddam Hussein AN صدام حسين Arabic ܨܕܐܡ ܚܘܣܝܢ ARC صدام حسين ARY صدام حسين ARZ Sadam Husein AST Səddam Hüseyn Azerbaijani صدام حسین AZB
_-_Sash_of_Grand_Collar.svg){kind=small}
_ribbon.svg){kind=small}
_-_ribbon_bar.gif){kind=small}
_-_Crosses.svg){kind=small}
_-_ribbon_bar.gif){kind=small}
.gif){kind=small}
_ribbon.svg){kind=small}
Saddam Hussein Abd al-Majid al-Tikriti (arabieraz: صدام حسين عبد .المجيد التكريتي; Tikrit, 1937ko apirilaren 28a - Bagdad, 2006ko abenduaren 30a) politikari eta militar sunita irakiarra. Irakeko diktadore izan zen 1979tik 2003ko apirila arte[1], eta, beranduago, 2006ko azaroaren 5ean, gizateriaren aurkako krimenengatik heriotza zigorrera kondenatu zuten.
Baath Alderdikoa (panarabismo sekularraren, ekonomia modernizazioaren eta sozialismoaren alde jotzen zuena), Irakeko 1968ko estatu kolpean parte hartze handia izan zuen Husseinek. Hori dela-eta, Baath alderdiak boterea eskuratu zuen. Boterean Ahmed Hassan al-Bakr zegoela (Saddam Husseinen lehengusua), Hussein presidenteordea izan zen. Gobernua eta armadaren arteko lehiaz baliatuta, errepresioa areagotu eta bere autoritatea indartu zuen.
Ahmed Hasan al-Bakr jeneralaren lehendakariorde gisa eta talde asko gobernua boteretik kentzeko gai zirela uste zutenean, Sadamek segurtasun-indarrak sortu zituen, eta, horien bidez, zorrotz kontrolatu zituen gobernuaren eta indar armatuen arteko gatazkak. 1970eko hamarkadaren hasieran, Sadamek petrolioa eta atzerriko bankuak nazionalizatu zituen. Hamarkada berean, gobernuaren aparatuaren gaineko bere agintea oinarritu zuen, petrolioaren diruak Irakeko ekonomiari azkar hazten laguntzen zion bitartean. Herrialdeko botere-posizioak, hein handi batean, arabiar sunitekin bete ziren, populazioaren bosten bat besterik ez zen gutxiengoarekin[2].
Sadam, formalki, 1979an igo zen boterera, baina, aurretik, de facto, Irakeko buruzagia izana zen zenbait urtez. Aurrekoen sobietarren aldeko jarreratik urrundu, eta Estatu Batuetara hurbildu zen, «ardatz arabiar moderatu» bat eratzeko Jordaniarekin eta Egiptoko Hosni Mubarak-en erregimenarekin. Zenbait mugimendu erreprimitu zituen, bereziki xiitak eta kurduak, gobernua eraitsi edo independentzia[3] lortu nahi zutenak, eta boterea mantendu zuen Iran-Irak Gerran (1980-1988) eta Golkoko Gerran (1990-1991). Mundu arabiarraren kontrakoen artean ezaguna egin zen, 1991n, Irakek scud misilak jaurti zituztelako Israelgo estatuaren aurka[4]. Diktadurak iraun zuen bi hamarkadatan, 250.000 pertsona edo gehiago izan daitezke Sadamen erregimenari leporatu daitezkeen biktimak[5]. Erregimena kaudimengabe geratu zen, batez ere Iran-Irak Gerraren, Golkoko Gerraren eta NBEk ezarritako zigorren ondorioz.
Nazionalismoaren mendeko erlijioaren interpretazio baazista sustatu zuen, eta, 1993tik aurrera, «Fede-kanpaina» delakoarekin, Irakeko erlijio-erretorika handitzea bultzatu zuen. Ordutik aurrera, islama adierazpen publikoetan eta erregimenaren sinboloetan sartu zen, nahiz eta presidentetza osoan islamismo politiko ororen aurka agertu[6].
2003ko martxoan, Estatu Batuak buru zituen koalizio batek Irak inbaditu zuen, Irakek suntsipen handiko armak zituela eta Al-Kaidarekin[7] loturak zituela argudiatuz. Berehala, erregimena eraitsi zen, baina armak ez ziren inoiz agertu, eta beste gatazka-fase bat sortu zen okupazio-indarren eta Irakeko matxinoen artean. 2003ko abenduaren 13an, indar estatubatuarrek Sadam harrapatu zuten Egunsenti Gorriaren operazioan. Auzitegi irakiar batek epaituta, 1982an 148 xiita irakiarren hilketarekin lotutako gizadiaren aurkako krimenak egotzi zizkion, eta, 2006ko azaroan, hiltzera zigortu, eta, 2006ko abenduaren 30ean, urkatu egin zuten.
- ↑ (Gaztelaniaz) «Saddam Hussein: quién fue y sus características» https://humanidades.com/ (Noiz kontsultatua: 2024-05-21).
- ↑ Karsh, Efraim (2002). «2». Saddam Hussein: A Political Biography (en inglés). Grove Press. p. 38. ISBN 978-0-8021-3978-8
- ↑ Katzman, Kenneth (21 de noviembre de 2005). «Iraq: U.S. Regime Change Efforts and Post-Saddam Governance». Congressional Research Service. Consultado el 15 de setiembre de 2018.
- ↑ «BBC News | MIDDLE EAST | Analysis: Instability benefits Saddam Hussein» news.bbc.co.uk (Noiz kontsultatua: 2024-05-21).
- ↑ «War in Iraq: Not a Humanitarian Intervention».
- ↑ Helfont, Samuel (2018). «Compulsion in Religion: Saddam Hussein, Islam, and the Roots of Insurgencies in Iraq». Oxford University Press. doi:10.1093/oso/9780190843311.001.0001.
- ↑ (Ingelesez) «Iraq War | Summary, Causes, Dates, Combatants, Casualties, & Facts | Britannica» www.britannica.com 2024-05-16 (Noiz kontsultatua: 2024-05-21).