Zelula

Zelula (latinetik cellulae, "gela txikia"^[1]) izaki bizidun guztien egitura-unitate eta funtzional garrantzitsuena da. Gaur egungo biologia Teoria zelularrean oinarritzen da, besteak beste.

Zelulak zelula-mintz batean bildutako zitoplasmaz osatuta daude. Zitoplasma honek hainbat biomolekula ditu, adibidez proteinak eta azido nukleikoak^[2]. Zelulak biziaren oinarrizko elementuak dira: izaki bizidun guztiak zelulez osatuta daude. Izaki bizidunen aniztasuna ikaragarria da, zelula bakar batez (organismo zelulabakarrak, bakterioak barne) zelula askoz (organismo zelulaniztunak, animalia eta landareak barne) egon daitezke osatuta^[3]. Animalia eta landaretan dauden zelula kopuruak oso aldakorrak badira ere, gizaki batek 10 bilioi zelula (${\displaystyle 10^{13}}$) inguru ditu^[4]. Landare eta animalien zelula gehienak mikroskopio baten bidez baino ezin dira ikusi, eta mikrometro batetik ehun arte neurtzen dute^[5].

Zelulak Robert Hookek aurkitu zituen 1665an. Izena kristau monjeek monasterioetan bizitzeko dituzten gelen omenez eman zion^[6]. Teoria zelularra lehenengoz 1839an sortu zuten Matthias Jakob Schleidenek eta Theodor Schwannek. Teoria honen arabera izaki bizidun guztiak gutxienez zelula batez osaturik daude, eta zelulak dira izaki bizidun guztien egitura eta funtzio unitate oinarrizkoa. Era berean, zelula guztiak aurreko zelula batetik eratortzen dira^[7]. Lehen zelulak orain dela 3.500 milioi urte agertu ziren Lurrean^[8][9].

1. ↑ (Ingelesez) «cell | Origin and meaning of cell by Online Etymology Dictionary» www.etymonline.com (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
2. ↑ (Ingelesez) Alberts, Bruce; Johnson, Alexander; Lewis, Julian; Raff, Martin; Roberts, Keith; Walter, Peter. (2002). «Cell Movements and the Shaping of the Vertebrate Body» Molecular Biology of the Cell. 4th edition (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
3. ↑ What is a Cell. 2013-05-07 (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
4. ↑ Bruce,, Alberts,. Molecular biology of the cell. (Sixth edition. argitaraldia) ISBN 9780815344322. PMC 887605755. (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
5. ↑ 1946-2004., Campbell, Neil A.,. (2006). Biology : exploring life. Pearson/Prentice Hall ISBN 0132508826. PMC 75299209. (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
6. ↑ Gerald., Karp,. (2010). Cell and molecular biology : concepts and experiments. (6th ed. argitaraldia) John Wiley ISBN 9780470483374. PMC 432406854. (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
7. ↑ Cells : building blocks of life. (3rd ed. argitaraldia) Prentice-Hall 1997 ISBN 0134234766. PMC 37049921. (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
8. ↑ Schopf, J. William; Kudryavtsev, Anatoliy B.; Czaja, Andrew D.; Tripathi, Abhishek B.. (2007-10). «Evidence of Archean life: Stromatolites and microfossils» Precambrian Research 158 (3-4): 141–155.  doi:10.1016/j.precamres.2007.04.009. ISSN 0301-9268. (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).
9. ↑ H., Raven, Peter. (2002). Biology. (6th ed. argitaraldia) McGraw-Hill ISBN 0073031208. PMC 45806501. (Noiz kontsultatua: 2018-09-26).