Bexda

Bexda بغداد
Bajar Paytext
بغداد
Ala
Bexda li ser nexşeyê
Bexda
Koordînat: 33°18′55″Bk 44°21′58″Rh / 33.31528°Bk 44.36611°Rh / 33.31528; 44.36611
Parzemîn	Asya
Dewlet	Iraq, xanedana Ebasiyan, Keyaniya Iraqê, Mandata Brîtanî ya Iraqê, Împeratoriya Osmanî, Îlxanî, Dewleta Celariyan, Qereqoyûnî, Aqqoyûnî, Dewleta Sefewiyan, Împeratoriya Osmanî, Dewleta Sefewiyan, Împeratoriya Sasanî, Biweyhî
Li beşa îdarî	Bexda (1958–) Keyaniya Iraqê (1932–1958) Mandata Brîtanî ya Iraqê (1920–1932) Baghdad Vilayet (1864–1920) Baghdad Eyalet (1535–1864)
Paytexta	Keyaniya Iraqê (Peymana Sevrê, 1921–1958) xanedana Ebasiyan Arab Federation Iraq Komara Iraqê Komara Be'sî ya Iraqê Biweyhî Bexda Baghdad Vilayet
Dema avabûnê	762
Damezrîner	Al-Mansur
Îdarî
• Şaredar	Manhal Al habbobi (2020–)
Qada rûerdê
• Giştî	673 km2 (260 sq mi)
Bilindahî	34 m (112 ft)
Nifûs	8.126.755 (2018)
Demonîm	bexdayî
Dem	UTC+3
Malper	amanatbaghdad.gov.iq
biguhêre - Wîkîdaneyê biguhêre

Bexda (bi erebî: بغداد‎‎, lat. Baghdād) paytext û bajarê herî mezin ê Iraqê ye ku bi nifûsa 8,1 milyon (2018) kesan piştî bajarê Qahîreyê duyemîn bajarê herî mezin ê cîhana erebî ye. Bajêr li ser peravên Çemê Dîcleyê li nêzîkî bermahiyên bajarê kevnar a Babîlê hatiye avakirin. Di sala 762an de, Bexda wek paytexta Xîlafeta Ebasiyan hatiye diyarkirin û dibe projeya ya herî girîng a geşepêdana Xanedana Ebasiyan. Di nav demek kurt de, bajar dibe navendek girîng a çandî, bazirganî û rewşenbîrî yê. Ji xeynî avakirin avahiyên çend saziyên akademîk ên sereke ku di nav de Mala Hikmet heye, bajar dibe jîngehek pir-etnîkî, pir-dînî û cihekî bi navûdenga cîhanî wekî "Navenda Fêrbûnê".

Bexda ji bo piraniya serdema Ebasiyan di Serdema Zêrîn a Îslamî de bajarê herî mezin ê cîhanê bû ku nifûsa bajêr ji mîlyonek zêdetir bû. Bajar di sala 1258an de bi giranî di destê Împeratoriya Mongolan de hate hilweşandin. Di encamê de paşveçûyinek ku di nav gelek sedsalan de bimîne ji ber ku pêvçûnên pir caran û gelek împeratorî li pey hev bajarê dagir dikin didome. Di sala 1932an de bi naskirina Iraq wekî dewletek serbixwe (berê desthilatdariya Brîtanî ya Mezopotamya) re, Bexda hêdî hêdî hinek girîngiya xwe ya berê wekî navendek girîng a çanda ereban bi dest xist ku nifûsa bajêr bi cûrbecûr 8 milyon kesê zêdetir tê texmîn kirin.

Di dema şerê rejîma Sadam Huseyn û Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê zirareke mezin gihişt binesaziya bajarê. Şerê Iraqê ku di navbera rejîma Sadam Huseyn û Dewletên Yekbûyî yên Amerîkayê li Iraqê di sala 2003an de dest pê kir û heta sala 2011an dewam kir. Piştî serhildanek nû şerê nû ku heta sala 2017an berdewam kir û di encamê de ziyaneke mezin di warê çandî de gihîştiye mîrate û berhemên dîrokî.