Historia nauki

Ten artykuł od 2021-08 zawiera treści, przy których brakuje odnośników do źródeł. Należy dodać przypisy do treści niemających odnośników do źródeł. Dodanie listy źródeł bibliograficznych jest problematyczne, ponieważ nie wiadomo, które treści one uźródławiają. Sprawdź w źródłach: Encyklopedia PWN • Google Books • Google Scholar • Federacja Bibliotek Cyfrowych • BazHum • BazTech • RCIN • Internet Archive (texts / inlibrary) Dokładniejsze informacje o tym, co należy poprawić, być może znajdują się w dyskusji tego artykułu. Po wyeliminowaniu niedoskonałości należy usunąć szablon {{Dopracować}} z tego artykułu.

Historia nauki – dziedzina wiedzy opisująca tworzenie się i rozwój wyspecjalizowanych nauk szczegółowych badających przebieg procesów przyrodniczych i społecznych. Jest to stosunkowo młoda dyscyplina uniwersytecka, trudna w uprawianiu na skutek konieczności łączenia dwóch rodzajów kompetencji – orientacji w danej dziedzinie naukowej i umiejętności historyka. Trudność w opisie historii rozwoju nauki zaczyna się w momencie określenia jej przedmiotu. Nie istnieje bowiem nauka w ogóle, ale wyspecjalizowane dziedziny wiedzy, które wyodrębniły się z ogólnego tła religijno-filozoficznego, w różnym czasie, w różnych kręgach cywilizacyjnych, w różnych celach i wykształciły różnorodne, niesprowadzalne do wspólnego mianownika metody.

Istnieją poważne różnice w podejściu do tego, jak należy uprawiać historię nauki. Najbardziej rozpowszechniona jest koncepcja, według której nauki podlegają stałemu i kumulatywnemu postępowi, na który składa się suma odkryć naukowych dziś uchodzących za prawdziwe lub przybliżone do aktualnych twierdzeń i teorii. Taka historia nauki jest opisem dochodzenia tylko do tych odkryć, które dziś są nauczane jako prawa przyrody, lub z innych praktycznych względów, mimo iż pomija to rzeczywisty kontekst ich występowania w koncepcjach ich odkrywców. W takiej historii nie mieszczą się historycznie uwarunkowane poglądy na to, co jest wiedzą istotną dla społeczeństwa w danym czasie, i w ślad za tym pomija się poglądy uchodzące dziś za błędne, przestarzałe lub wręcz za przesądy, mimo iż tworzyły strukturę ludzkiej wiedzy zapewniając orientację ludzi w świecie. Różnice te widoczne są w szczególności w różnych oddzielonych od siebie rodzajach nauk, których stała klasyfikacja również nie jest ustalona.

Najbardziej ogólny, intuicyjny podział, według którego uprawia się historię wiedzy, dzieli nauki na: formalne (np. matematyka i logika); przyrodnicze ustalające prawa przyrody; humanistyczne polegające na coraz to nowych interpretacjach historycznych tekstów lub formułowaniu na nowo problemów egzystencjalnych; i społeczne, dążące do odkrywania prawidłowości rządzących grupami społecznymi. Granice między tymi rodzajami wiedzy są płynne, np. geografia znajduje się pomiędzy naukami przyrodniczymi a społecznymi, historia na pograniczu nauk humanistycznych i społecznych; filozofia i psychologia może zbliżać się do każdego z tych rodzajów wiedzy. Kwestionuje się też stały kumulatywny rozwój nauki, który jest prawie pozbawiony znaczenia w naukach humanistycznych, a w przyrodniczych wskazuje się często na okresy rozkwitu i zaniku, nie pozwalające na ustabilizowanie tezy o stałym kumulatywnym rozwoju. Uwzględnia to koncepcja paradygmatów Thomasa Kuhna, podkreślająca niewspółmierność następujących po sobie okresów wiedzy, posługujących się całkowicie zmienionymi założeniami i celami, uwarunkowanymi społecznie i historycznie. Stąd np. należałoby poszczególne okresy historyczne opisywać z odmiennych punktów widzenia, biorąc pod uwagę poglądy danej epoki na to co jest nauką. Tak rozumiana historia nauki wykazuje wiele cech wspólnych z historią idei, czy socjologią wiedzy, dziedzinach o równie problematycznie wyodrębnionej specyfice.