Malta

Republika Malty
*Repubblika ta’ Malta*
*Republic of Malta*
Herb	Flaga
	Hymn: L-Innu Malti;
Ustrój polityczny	republika
Stolica	Valletta
Prezydent	Myriam Spiteri Debono
Premier	Robert Abela
Powierzchnia	316 km²
Populacja (2021); • liczba ludności	; 519 562
• gęstość	1649 os./km²
Kod ISO 3166	MT
Waluta	1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)
Telefoniczny nr kierunkowy	+356
Domena internetowa	.mt
Kod samochodowy	M
Kod samolotowy	9H
Strefa czasowa	UTC +1 – zima; UTC +2 – lato
Narody i grupy etniczne	• Maltańczycy: 77.78%,; • inni Europejczycy: 12,96%,; • pozostali: 9,26%
Język urzędowy	maltański, angielski
Religia dominująca	katolicyzm
PKB (2023); • całkowite ; • na osobę	; 19,41 mld USD; 36 989 USD
PKB (PSN) (2023); • całkowite ; • na osobę	; 32,50 mld dolarów międzynar.; 61 939 dolarów międzynar.
	Położenie na mapie;
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Wiadomości w Wikinews
	Cytaty w Wikicytatach
	Hasło w Wikisłowniku
	Informacje w Wikipodróżach

Malta, Republika Malty (malt. Repubblika ta’ Malta, ang. Republic of Malta) – wyspiarskie państwo-miasto^[3]^[4]^[5] położone w Europie Południowej, na Morzu Śródziemnym, 81 km na południe od Włoch^[6]. Obejmuje cały archipelag Wysp Maltańskich, jednakże większość ludności mieszka na głównej wyspie o tej samej nazwie, w zespole miejskim Valletty – stolicy Malty^[7].

Malta ma historię sięgającą tysięcy lat. Cywilizacja na Malcie zaczęła rozwijać się ponad 7000 lat temu^[8]. W jaskini Għar Dalam odnaleziono ceramikę stworzoną przez człowieka z około 5000 r. p.n.e.^[9]^[10] Pierwsze większe budowle na Malcie – megalityczne świątynie zaczęto budować około 3600 r. p.n.e. Są one najstarszymi stojącymi budowlami w Europie i jednymi z najstarszych na świecie^[11]^[12], są starsze niż piramidy w Egipcie^[8]. W podobnym okresie powstało Hypogeum Ħal Saflieni. Spuścizną tych budowli jest kilkanaście ruin, z czego siedem zostało wpisane na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[13]^[14]. Przez następne wieki wyspy maltańskie były pod panowaniem m.in. Fenicjan i Kartaginy (800–218 p.n.e.), Starożytnego Rzymu (218 p.n.e.–870 n.e.), Arabów (870–1091), Hrabstwa i Królestwa Sycylii (1091–1530), Zakonu Maltańskiego (1530–1798) oraz Wielkiej Brytanii (1800–1964/1974). Losy wysp maltańskich mają dziś odzwierciedlenie w kulturze, języku i architekturze. Przykładem tego jest Valletta z 320 zabytkami, co czyni ją jednym z najbardziej zagęszczonych obszarów zabytkowych na świecie. Także ona została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO^[15].

Współczesna Malta jest krajem rozwiniętym o bardzo wysokim wskaźniku rozwoju społecznego (plasując się między Francją i Włochami)^[16], dobrej jakości życia (w rankingu plasuje się pomiędzy Niemcami, Słowenią a Wielką Brytanią)^[17] oraz wysokim wskaźniku zadowolenia z życia (14. miejsce na świecie)^[18]^[19]. Jest członkiem Unii Europejskiej oraz kilkunastu organizacji międzynarodowych, w tym ONZ, OBWE, Wspólnoty Narodów i EuroMed. Obowiązującą walutą jest euro. Językami urzędowymi są maltański i angielski. Malta leży w strefie klimatu subtropikalnego^[20] typu śródziemnomorskiego^[21], z krótkimi, bardzo łagodnymi zimami, długim okresem z letnimi temperaturami oraz 300 dniami słonecznymi rocznie^[22].

↑ ^a ^b nso.gov.mt: Census of Population and Housing 2021.
↑ ^a ^b ^c ^d Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).
↑ Department of Information of Malta: Flags, Symbols and their uses.
↑ Creativemalta.gov.mt: Draft National Strategy for the Cultural and Creative Industries – Creative Malta. [dostęp 2014-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-28)].
↑ „This very crowded isle: England is most over-populated country in EU” – Daily Mail.
↑ Od Żebbuġ w Republice Malty o współrzędnych geograficznych 36°04′48,2″N 14°15′06,7″E/36,080056 14,251861 do Cava d’Aliga (Scicli) we Włoszech o współrzędnych geograficznych 36°43′22,5″N 14°41′10,9″E/36,722917 14,686361 – Google Maps.
↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie eurostat-fua
BŁĄD PRZYPISÓW
↑ ^a ^b The Prehistoric Archaeology of the Temples of Malta – bradshawfoundation.com.
↑ Għar Dalam. heritagemalta.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-30)]. – Heritage Malta.
↑ Għar Dalam – showcaves.com.
↑ Ian Shaw, Robert Jameson: A Dictionary of Archaeology. John Wiley & Sons, 2008, s. 374. ISBN 978-0-470-75196-1. [dostęp 2015-09-05].
↑ Emma Blake, A. Bernard Knapp: The Archaeology of Mediterranean Prehistory. John Wiley & Sons, 2008, s. 158–161. ISBN 978-1-4051-3724-9. [dostęp 2015-09-05].
↑ Megalithic Temples of Malta – UNESCO.
↑ Ħal Saflieni Hypogeum – UNESCO.
↑ City of Valletta – UNESCO.
↑ 2018 Human Development Report – United Nations Development Programme (Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju).
↑ Worldwide quality-of-life index – The Economist, 2005.
↑ University of Leicester produces the first-ever 'world map of happiness' – eurekalert.org.
↑ University of Leicester Produces the first ever World Map of Happiness – University of Leicester (Uniwersytet w Leicester).
↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie troll-paffen
BŁĄD PRZYPISÓW
↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie koeppen
BŁĄD PRZYPISÓW
↑ Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie M&G
BŁĄD PRZYPISÓW

[census-1] so.gov.mt: Census of Population and Housing 2021.

[IMF-2] Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na rok 2023: International Monetary Fund: World Economic Outlook Database, April 2023. [dostęp 2023-05-20]. (ang.).

[doi-3] Department of Information of Malta: Flags, Symbols and their uses.

[creativemalta-4] Creativemalta.gov.mt: Draft National Strategy for the Cultural and Creative Industries – Creative Malta. [dostęp 2014-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-07-28)].

[dailymail-5] „This very crowded isle: England is most over-populated country in EU” – Daily Mail.

[GMaps-6] Od Żebbuġ w Republice Malty o współrzędnych geograficznych 36°04′48,2″N 14°15′06,7″E/36,080056 14,251861 do Cava d’Aliga (Scicli) we Włoszech o współrzędnych geograficznych 36°43′22,5″N 14°41′10,9″E/36,722917 14,686361 – Google Maps.

[eurostat-fua-7] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie eurostat-fua
BŁĄD PRZYPISÓW

[bradshawfoundation-8] The Prehistoric Archaeology of the Temples of Malta – bradshawfoundation.com.

[9] Għar Dalam. heritagemalta.org. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-06-30)]. – Heritage Malta.

[10] Għar Dalam – showcaves.com.

[Shaw374-11] Ian Shaw, Robert Jameson: A Dictionary of Archaeology. John Wiley & Sons, 2008, s. 374. ISBN 978-0-470-75196-1. [dostęp 2015-09-05].

[Blake160-12] Emma Blake, A. Bernard Knapp: The Archaeology of Mediterranean Prehistory. John Wiley & Sons, 2008, s. 158–161. ISBN 978-1-4051-3724-9. [dostęp 2015-09-05].

[UNESCO-132-13] Megalithic Temples of Malta – UNESCO.

[UNESCO-130-14] Ħal Saflieni Hypogeum – UNESCO.

[15] City of Valletta – UNESCO.

[16] 2018 Human Development Report – United Nations Development Programme (Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju).

[17] Worldwide quality-of-life index – The Economist, 2005.

[18] University of Leicester produces the first-ever 'world map of happiness' – eurekalert.org.

[19] University of Leicester Produces the first ever World Map of Happiness – University of Leicester (Uniwersytet w Leicester).

[troll-paffen-20] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie troll-paffen
BŁĄD PRZYPISÓW

[koeppen-21] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie koeppen
BŁĄD PRZYPISÓW

[M&G-22] Błąd w przypisach: Błąd w składni elementu <ref>. Brak tekstu w przypisie o nazwie M&G
BŁĄD PRZYPISÓW

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

Malta

From Wikipedia, the free encyclopedia · View on Wikipedia