Back Marshall-plan Afrikaans مشروع مارشال Arabic Plan Marshall AST Marşal planı Azerbaijani Maršala plans BAT-SMG План Маршала Byelorussian Плян Маршала BE-X-OLD План „Маршал“ Bulgarian মার্শাল পরিকল্পনা Bengali/Bangla Marshallov plan BS
Plan Marshalla[a] (oficjalna nazwa ang. European Recovery Program, pol. Program Odbudowy Europy) – plan Stanów Zjednoczonych mający służyć odbudowie gospodarki krajów Europy Zachodniej po II wojnie światowej, obejmujący pomoc w postaci surowców mineralnych, produktów żywnościowych, kredytów i dóbr inwestycyjnych[1].
Nazwa tej inicjatywy pochodzi od nazwiska sekretarza stanu Stanów Zjednoczonych gen. George’a Marshalla, który przemawiając 5 czerwca 1947 na Uniwersytecie Harvarda, przedstawił deklarację pomocy gospodarczej dla krajów Europy, określając jej charakter i warunki otrzymania[2].
Plan odbudowy został opracowany na spotkaniu państw europejskich latem 1947. Oferował taką samą pomoc ZSRR i jego satelitom, ale został odrzucony przez Stalina, a na jego polecenie także przez rządy Polski i Czechosłowacji, które zostały zaproszone do udziału w planie i wyraziły wstępną akceptację przystąpienia do niego[3][4]. Plan został uchwalony przez Kongres Stanów Zjednoczonych 3 kwietnia 1948 i wszedł w życie tego samego dnia po podpisaniu przez prezydenta Harry’ego Trumana. Program pomocy był realizowany przez 4 lata, od kwietnia 1948 do czerwca 1952[5]. W tym czasie przekazano około 13 mld dolarów (ok. 122 mld[6] – 128 mld[7] dolarów w 2022[b]) w postaci pomocy technicznej i gospodarczej, aby wesprzeć odbudowę gospodarek krajów europejskich, które dołączyły do Organizacji Europejskiej Współpracy Gospodarczej (OEEC)[8].
Bezpośredni wpływ planu na tempo wzrostu gospodarczego gospodarek Europy Zachodniej, m.in. poprzez odbudowę zasobów kapitałowych czy projekty inwestycyjne, oceniany jest jako niewielki[9], natomiast podkreśla się efekty pośrednie poprzez wzrost wydajności pracy czy odbudowanie zaufania inwestorów dzięki ustabilizowaniu finansów publicznych i zwrotowi ku gospodarce rynkowej[10][11]. Przez kolejne dwie dekady wiele regionów Europy Zachodniej doświadczało niespotykanego wcześniej wzrostu i dobrej koniunktury.
Plan Marshalla był jednym z pierwszych impulsów do integracji europejskiej.
<ref> dla grupy o nazwie „uwaga”, ale nie odnaleziono odpowiedniego znacznika <references group="uwaga"/>- ↑ G. Bossuat: The Marshall Plam: History and Legacy. W: Eliot Sorel, Pier Carlo Padoan: The Marshall Plan: lessons learned for the 21st century. OECD Publishing, 2008, s. 17. ISBN 92-64-04424-8. [dostęp 2009-12-07]. (ang.).
- ↑ Gary B. Nash, Julie Roy Jeffrey, John Howe, Peter J. Frederick, Allen Freeman Davis, Allan M. Winkler, Charlene Mires, Carla Gardina Pestana: The American People, Concise Edition: Creating a Nation. s. 827. ISBN 978-0-205-56843-7. (ang.).
- ↑ Geoffrey Roberts, Starting the Cold War [online], History Today, 2000 [dostęp 2009-12-07] (ang.).
- ↑ The Cold War. Oxford University Press, 2003-03-27, s. 30, seria: Very Short Introductions. (ang.).
- ↑ G. Bossuat: The Marshall Plan: History and Legacy. W: Eliot Sorel, Pier Carlo Padoan: The Marshall Plan: lessons learned for the 21st century. OECD Publishing, 2008, s. 13. ISBN 92-64-04424-8. [dostęp 2009-12-07]. (ang.).
- ↑ Na podstawie danych z Martin Schain: The Marshall plan: fifty years after (patrz podział funduszy).
- ↑ Wartości dla poszczególnych lat wzięte z wiersza Totals dla lat 1948–1952 (suma: ok. 13,4 mld); dla zakresów lat (1948-1949, ...) wzięto średnią wartość inflacji odpowiednio z lat 1948 i 1949, 1949 i 1950 itd.
- Peter Frankenfeld, A Marshall Plan for Greece? The European Union and the Financial Crisis in Greece. A Theoretical and Political Analysis in the Global World Against a Background of Regional Integration: Table 1. European Recovery Programme – Marshall Plan ($ million), „Prace i Materiały Instytutu Handlu Zagranicznego Uniwersytetu Gdańskiego” (nr 31/1), 2012, s. 69, ISSN 2300-6153 [dostęp 2021-05-31] (ang.).
- ↑ 13 miliardów dolarów stanowiło wówczas ok. 5% PKB Stanów Zjednoczonych; w 1948 PKB Stanów Zjednoczonych wyniósł 258 miliardów dolarów.
- ↑ J. Bradford De Long, Barry Eichengreen, The Marshall Plan: History’s Most Successful Structural Adjustment Program [online], 1991, s. 3 [dostęp 2009-12-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-08] (ang.).
- ↑ Michael D. Bordo, Barry J. Eichengreen: A Retrospective on the Bretton Woods system: lessons for international monetary reform. University of Chicago Press, 1993, s. 42. ISBN 0-226-06587-1. [dostęp 2009-12-07]. (ang.).
- ↑ J. Bradford De Long, Barry Eichengreen, The Marshall Plan: History’s Most Successful Structural Adjustment Program [online], 1991 [dostęp 2009-12-07] [zarchiwizowane z adresu 2017-12-08] (ang.).