Powstanie warszawskie

Ten artykuł dotyczy powstania w Warszawie w 1944. Zobacz też: inne znaczenia tego wyrażenia.

Powstanie warszawskie

II wojna światowa, Akcja „Burza”
Zgodnie z ruchem wskazówek zegara, od lewego górnego rogu: mieszkańcy Warszawy budujący rów przeciwpancerny na Woli; niemiecka armata przeciwpancerna na placu Teatralnym; żołnierz Armii Krajowej broniący barykady; zniszczenia na ulicy Bielańskiej; powstańcy opuszczający miasto po poddaniu się siłom niemieckim; alianckie samoloty transportowe zrzucające zasoby w pobliżu bazyliki Świętego Krzyża
Czas	1 sierpnia – 3 października 1944
Miejsce	Warszawa
Terytorium	Polska pod okupacją niemiecką (Generalne Gubernatorstwo)
Wynik	zwycięstwo III Rzeszy
Strony konfliktu
III Rzesza  Polskie Państwo Podziemne i inne polskie organizacje konspiracyjne podporządkowane mu taktycznie Ludowe WP
Dowódcy
Reiner Stahel Paul Otto Geibel Erich von dem Bach-Zelewski Nikolaus von Vormann Tadeusz Bór-Komorowski Antoni Chruściel Tadeusz Pełczyński Leopold Okulicki
Siły
ok. 50 tys. żołnierzy ok. 50 tys. żołnierzy
Straty
ok. 1,5–10 tys. zabitych, ok. 7,5–9 tys. rannych, do 7 tys. zaginionych, ok. 2 tys. w niewoli, Kilkadziesiąt zniszczonych oraz ok. 200 uszkodzonych czołgów, dział pancernych i pojazdów opancerzonych, 3 samoloty. Utracone na rzecz powstańców: 4 czołgi i działa pancerne, 2 transportery opancerzone, 1 działo polowe 75 mm, 12 moździerzy, 4 działka przeciwpancerne. ok. 10 tys. zabitych żołnierzy, ok. 150–200 tys. zabitych cywilów, ok. 6 tys. zaginionych żołnierzy, ok. 20 tys. rannych żołnierzy, ok. 15 tys. wziętych do niewoli żołnierzy, ok. 600–650 tys. cywilów wypędzonych z Warszawy i okolic (z czego ok. 150 tys. wywiezionych na roboty przymusowe lub do obozów koncentracyjnych).
Położenie na mapie Warszawy miejsce bitwy
Położenie na mapie Polski w 1939 miejsce bitwy
Położenie na mapie województwa mazowieckiego miejsce bitwy
52°13′48″N 21°00′39″E/52,230000 21,010833
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach
Teksty w Wikiźródłach
Hasło w Wikisłowniku
Wiadomości w Wikinews

Powstanie warszawskie^[a] (1 sierpnia – 3 października 1944^[b]) – wystąpienie zbrojne przeciwko okupującym Warszawę wojskom niemieckim, zorganizowane przez Armię Krajową w ramach akcji „Burza”^[1], połączone z ujawnieniem się i oficjalną działalnością najwyższych struktur Polskiego Państwa Podziemnego. Największa operacja militarna Armii Krajowej^[2]. Swoim maksymalnym zasięgiem objęła część lewobrzeżnych dzielnic miasta, niewielki obszar prawobrzeżnej Warszawy, a także Puszczę Kampinoską, Legionowo i okolice Marek. Była to największa bitwa stoczona podczas II wojny światowej przez organizację podziemną z wojskami okupacyjnymi^[3][4].

Powstanie warszawskie było wymierzone militarnie przeciw Niemcom, a politycznie przeciw ZSRR oraz podporządkowanym mu polskim komunistom. Dowództwo AK planowało samodzielnie wyzwolić stolicę jeszcze przed wkroczeniem Armii Czerwonej, licząc, że uda się w ten sposób wzmocnić międzynarodową pozycję rządu Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie oraz powstrzymać realizowany przez Stalina proces podporządkowywania i sowietyzacji Polski. Po wybuchu powstania Armia Czerwona wstrzymała ofensywę na kierunku warszawskim, a radziecki dyktator konsekwentnie odmawiał udzielenia powstaniu poważniejszej pomocy. Wsparcie udzielone powstańcom przez Stany Zjednoczone i Wielką Brytanię miało natomiast ograniczony charakter i nie wpłynęło w sposób istotny na sytuację w Warszawie. W rezultacie słabo uzbrojone oddziały powstańcze przez 63 dni prowadziły samotną walkę z przeważającymi siłami niemieckimi, zakończoną kapitulacją 3 października 1944.

W trakcie dwumiesięcznych walk straty wojsk polskich wyniosły około 16 tysięcy zabitych i zaginionych, 20 tysięcy rannych i 15 tysięcy wziętych do niewoli. W wyniku nalotów, ostrzału artyleryjskiego, ciężkich warunków bytowych oraz masakr urządzanych przez oddziały niemieckie zginęło od 150 tysięcy do 200 tysięcy cywilnych mieszkańców stolicy. Na skutek walk powstańczych oraz systematycznego wyburzania miasta przez Niemców uległa zniszczeniu większość zabudowy lewobrzeżnej Warszawy, w tym setki bezcennych zabytków oraz obiektów o dużej wartości kulturalnej i duchowej.

Powstanie warszawskie uznawane jest za jedno z najważniejszych wydarzeń w najnowszej historii Polski. Ze względu na jego tragiczne skutki, w szczególności olbrzymie straty ludzkie i materialne, kwestia zasadności decyzji o rozpoczęciu zrywu pozostaje nadal przedmiotem debat i intensywnych dyskusji.