Tales z Miletu

Na tę stronę wskazuje przekierowanie z „Tales”. Zobacz też: Tales (Hiszpania).

Tales

Θαλῆς

rycina z książki "Illustrerad verldshistoria utgifven av E. Wallis. volume I", 1875 r.
Data i miejsce urodzenia	624-625 r. p.n.e. Milet
Data i miejsce śmierci	545-547 r. p.n.e. Milet
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Tales z Miletu (gr. Θαλῆς ὁ Μιλήσιος Thales ho Milesios; VII/VI w. p.n.e.) – grecki uczony: filozof, matematyk i astronom^[1] okresu przedsokratejskiego, przedstawiciel jońskiej filozofii przyrody. Uznawany jest przez niektórych za pierwszego filozofa i matematyka cywilizacji zachodniej oraz za inicjatora badań nad przyrodą jako nauki^[2]. Należy do kanonu siedmiu mędrców^[3]. Talesa postrzega się jako pierwszego filozofa głównie dlatego, że zainicjował wyjaśnianie rzeczywistości przez odwoływanie się do natury i rozumu bardziej niż do mitologii i tradycji – Grecy widzieli w nim jednak raczej mędrca niż filozofa.

Mieszkał w Milecie, głównym ośrodku kultury i gospodarki Greków w VI w. p.n.e.^[2] Jego kontynuatorami byli Anaksymander i Anaksymenes. Filozofów tych określa się niekiedy łącznie terminem „szkoła milezyjska”, nie ma jednak dowodów, że rzeczywiście tworzyli „szkołę”, zaś personalne powiązania Talesa z pozostałymi filozofami jońskimi nie są znane. Tym niemniej późna starożytność [Aug. Hipp. Civ.Dei VII.2.7] przekazuje takie oto następstwo w szkole milezyjskiej: „jako ucznia i następcę swego pozostawił on Anaksymenesa”, „Anaksagoras znów, [był to] uczeń Anaksymenesa”, „Także Diogenes, drugi uczeń Anaksymenesa”, „Następcą Anaksagorasa był z kolei uczeń jego, Archelaos”, „Uczniem Archelaosa był, jak się utrzymuje, Sokrates, mistrz Platona”; (zob. również [Diog.Laert. II.23]. Anaksymander i Anaksymenes rozszerzyli zapoczątkowany przez Talesa racjonalny sposób wyjaśniania rzeczywistości, jak i jego konkretne zastosowania, stawiając w ten sposób fundamenty dalszego rozwoju filozofii przedsokratejskiej i myśli europejskiej w ogóle. Jest wątpliwe, by pozostawił po sobie jakieś pisma, za autora pierwszego greckiego dzieła filozoficznego uchodzi Anaksymander.

Wiedza o Talesie pochodzi z przekazów późniejszych^[4]: wiadomości o jego życiu są skąpe, mają w dużej mierze charakter tradycji o charakterze anegdotycznym; wiadomości o jego myśli filozoficznej przekazał przede wszystkim Arystoteles, są one jednak w dużym stopniu anachroniczne i odkształcone. Wśród Greków znany był zresztą głównie z działalności praktycznej i politycznej – m.in. miał przewidzieć zaćmienie słońca^[3] (28 maja 585 p.n.e.), skłaniać Jonów do zawarcia unii politycznej, współdziałać z Krezusem, odwrócić bieg rzeki Halys^[3] i obliczyć wysokość piramidy^[4] (tzw. „twierdzenie Talesa”).

Główne tezy filozoficzne przypisywane Talesowi (omówione szczegółowo w kolejnych rozdziałach) to:

• Zasadą (arché) jest woda^[5]
• Magnes posiada duszę
• Wszystko jest pełne bogów
• Dusze są nieśmiertelne.

Tales z całą pewnością nie znał jeszcze samego terminu „zasada”, co przypisuje mu Arystoteles, należy jednak uznać, że posługiwał się tego rodzaju kategorią intelektualną. Rzeczywiście postrzegał wodę jako początek i źródło rzeczy; samą rzeczywistość, która trwa niezmiennie i to co jest w rzeczach trwałe, mimo zachodzących w świecie zmian (a więc w pewnym sensie odpowiednik „substancji”); koniec i ujście rzeczy.

Autentyczność pozostałych twierdzeń filozoficznych Talesa nie jest już natomiast tak pewna. Relacja Arystotelesa o filozofii Talesa nie ma charakteru historycznego, ale filozoficzny i posługuje się późniejszą, Arystotelesowską terminologią: Arystoteles omawia archai u jończyków tworząc w ten sposób historyczne wprowadzenie do własnej filozofii przyczyn. Archai w filozofii jońskiej mają zawsze charakter materialny. Wszyscy jończycy są też monistami, uznają za materialną zasadę rzeczywistości tylko jeden element. Dlaczego dla Talesa elementem tym jest akurat woda, nie jest całkiem jasne: możliwa jest tu kontynuacja wcześniejszych kosmologii babilońskich i egipskich. Należy tu zwrócić uwagę na to, że woda jako zasada jest również początkiem rzeczywistości, co wyraźnie łączy filozofię Talesa z wcześniejszymi kosmologiami. Zarazem jednak Talesa od mitologiczno-kosmologicznego sposobu myślenia wiele dzieli: zjawiska wyjaśnia on nie odwołując się do interwencji bogów, wyraźnej np. w typowym dla Homera paralelizmie świata boskiego i ludzkiego – Tales jest wyraźnie monistą, przyrodę wyjaśnia odwołując się do samej przyrody. Cecha ta jest zresztą bardziej widoczna u późniejszych presokratyków, niż u samego Talesa. Poglądów Talesa na magnes, bogów i duszę nie należy interpretować jako formy panpsychizmu czy panteizmu – w (rozwiniętym przez Arystotelesa) greckim rozumieniu duszy przysługuje ona wszystkim bytom ożywionym, znakiem bycia żywym jest zaś zdolność do ruchu i wprawiania w ruch. Interpretacja wzajemnych relacji twierdzeń Talesa jest trudna, jeśli są one jednak (co nie jest bynajmniej pewne) połączone w jakiś logiczny system, wydaje się jasne, że jednoczesna redukcja całej rzeczywistości do jednego elementu i zarazem dostrzeganie w rzeczywistości ruchu i zmiany pociąga za sobą przypisanie poszczególnym elementom rzeczywistości duszy (w przedstawionym wyżej sensie), a całości rzeczywistości boskości.