Britanska monarhija

Britanska monarhija odnosi se na ustavnu monarhiju Ujedinjenog Kraljevstva i njegovih prekomorskih teritorija. Trenutni monarh je kralj Charles III, koji je stupio na presto nakon smrti svoje majke, kraljice Elizabete II, 8. septembra 2022. godine.

Monarh i njegova bliska porodica obavljaju različite službene, ceremonijalne i diplomatske dužnosti. Kako je britanska monarhija ustavna, monarh je neutralan u odnosu na politiku. Među dužnostima monarha jeste dodeljivanje odličja i imenovanje premijera, a takođe obavlja i dužnost vrhovnog zapovednika britanskih oružanih snaga. Premda teoretski britanski monarh, putem kraljevskog prerogativa, i dalje poseduje vrhovnu izvršnu vlast, on tu vlast vrši samo u skladu sa zakonima usvojenim u parlamentu i sa ograničenjima koja nameću ustavne konvencije i presedani. Lična rezervna ovlašćenja monarha obično se mogu upotrebiti samo u slučaju ozbiljne vanredne situacije ili ustavne krize.

Britanska monarhija vuče poreklo iz malih kraljevstava koja su se u ranom srednjem veku razvila u Škotskoj i anglosaksonskoj Engleskoj, koja su se do 10. veka ujedinila u jedno englesko i jedno škotsko kraljevstvo. Godine 1066. poslednji krunisani anglosaksonski monarh, Harold II, poražen je i ubijen u bici kod Hastingsa tokom normanskog osvajanja Engleske, nakon čega je engleska monarhija prešla u ruke pobedničkog vođe Normana, Willijama Osvajača i njegovih naslednika.

U 13. veku Wales je kao kneževina postala klijentska država engleskog kraljevstva, dok je Magna Carta započela proces smanjivanja političkih moći engleskog vladara.

Od 1603, kad je škotski kralj James VI nasledio engleski presto kao James I, engleskim i škotskim kraljevstvom vladao je isti monarh. Od 1649. do 1660. tradiciju monarhijskog poretka prekinuo je republikanski Engleski Commonwealth, ustanovljen nakon tzv. rata triju kraljevina. Zakon o nasleđu 1701, koji je i danas na snazi, uskratio je rimokatolicima i onima koji sa njima stupe u brak pravo da naslede engleski presto. Godine 1707, usvajanjem Zakona o uniji, englesko i škotsko kraljevstvo ujedinili su se u Kraljevinu Veliku Britaniju, kome se 1801. priključila Kraljevina Irska, čime je stvoreno Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Irske. Britanski je monarh postao šef države ogromne Britanske imperije, koja je na svom najvećem vrhuncu 1921. obuhvatala četvrtinu planete Zemlje.

Tokom 1920-ih godina pet šestina teritorije Irske odvojilo se od Ujedinjenog Kraljevstva i postalo posebna Irska Slobodna Država, a Balfurova deklaracija 1926. priznala je evoluciju dominiona Britanske imperije u zasebne, samoupravne države u okviru Komonvelta. Nakon drugog svetskog rata najveći broj britanskih kolonija i teritorija stekao je nezavisnost, čime je nestalo i Britanske imperije. George VI i njegova naslednica, Elizabeta II, poneli su titulu Poglavara Komonvelta kao simbol slobodnog udruživanja njegovih članica kao nezavisnih država.

Ujedinjeno Kraljevstvo Velike Britanije i Severne Irske i petnaest drugih komonveltskih kraljevstava priznaju istu osobu za svog šefa države. Premda se termini "britanska monarhija" i "britanski monarh" i danas često koriste da bi se označili različiti položaji ove osobe i institucije koju ona predstavlja, ipak je svaka od tih šesnaest država nezavisna i samostalna u odnosu na ostale, a monarh u svakoj od njih nosi posebnu titulu i ima posebna zaduženja.