Haiti

Republika ng Haiti République d'Haïti (French) Repiblik d Ayiti (Haitiyanong Kriolyo)
Watawat Eskudo
Salawikain: L'union fait la force "Gumagawa ang unyon ng lakas"
Awitin: La Dessalinienne "Ang Kanta ng Dessalines"
Kabisera at pinakamalaking lungsod	Port-au-Prince 18°32′N 72°20′W / 18.533°N 72.333°W / 18.533; -72.333
Wikang opisyal	French Haitian Creole
Katawagan	Haitiano
Pamahalaan	Unitaryong republikang semi-presidensyal
• President	Ariel Henry (acting)
• Prime Minister	Ariel Henry (acting)
Lehislatura	National Assembly[a]
• Mataas na Kapulungan	Senate[a]
• Mababang Kapulungan	Chamber of Deputies[a]
Kasarinlan  mula sa Pransiya
• Declared	1 January 1804
• Recognized	17 April 1825
• First Empire	22 September 1804
• Southern Republic	9 March 1806
• Northern State	17 October 1806
• Kingdom	28 March 1811
• Unification of Hispaniola	9 February 1822
• Dissolution	27 February 1844
• Second Empire	26 August 1849
• Republic	15 January 1859
• United States occupation	28 July 1915 – 1 August 1934
• Current constitution	29 March 1987
Lawak
• Kabuuan	27,750[1] km2 (10,710 mi kuw) (143rd)
• Katubigan (%)	0.7
Populasyon
• Pagtataya sa 2023	11,470,261[2] (83rd)
• Densidad	382/km2 (989.4/mi kuw) (32nd)
KDP (PLP)	Pagtataya sa 2023
• Kabuuan	$38.952 billion[3] (144th)
• Bawat kapita	$3,185[3] (174th)
KDP (nominal)	Pagtataya sa 2023
• Kabuuan	$25.986 billion[3] (139th)
• Bawat kapita	$2,125[3] (172nd)
Gini (2012)	41.1[4] katamtaman
TKP (2021)	0.535[5] mababa · 163rd
Salapi	Gourde (G) (HTG)
Sona ng oras	UTC−5 (EST)
• Tag-init (DST)	UTC−4 (EDT)
Gilid ng pagmamaneho	right
Kodigong pantelepono	+509
Kodigo sa ISO 3166	HT
Internet TLD	.ht

Ang Republika ng Haiti (bigkas: /hey·tí/; Pranses: République d'Haïti, bigkas /ha·í·ti/; Haitiyanong Kriolyo: Repiblik Ayiti; lumang ortograpiyang Tagalog: Hayti^[6]) ay isang bansang matatagpuan sa Dagat Caribbean. Kahati nito ang Republikang Dominikana, sa nasasakupan nito sa pulo ng Hispaniola. Ayiti (lupain ng mataas na mga kabundukan) ang katutubong itinawag ng mga Taino o ng mga Amerindian para sa mabundok na kanlurang bahagi ng pulo. Pinakamataas na bahagi ng pulo ang Pic la Selle, na may taas na 2,680 metro (8,793 tal). Ang kabuuang sukat ng Haiti ay 27,750 kilometro parisukat (10,714 kilometro mi) at kabisera nito ang Port-au-Prince. Ang Haitian Creole at Pranses ang mga opisyal na wika nito.

Ang rehiyunal, historikal, at etnolingwistikong posisyon ng Haiti ay bukod tangi sa maraming mga kadahilanan. Ito ang kauna-unahang bansang naging malaya sa Latin Amerika, ang kauna-unahang bansang malayang pinamumunuan ng itim na lahi pagkatapos ng panahong kolonyal sa daigdig, at ang tanging bansa na lumaya sa isang matagumpay na pag-aaklas ng mga alipin noong 1804.^[7] Kahit na mayroong pangkaraniwang ugnayang kultural ang Haiti sa mga kalapit bansa nitong Hispano-Karibyano, ito lamang ang nag-iisang bansang malaya sa rehiyon na predominanteng mananalita ng Wikang Pranses. Isa lamang ito sa dalawang malayang bansa sa Kanlurang Hating-lobo (ang isa ay ang Canada), na nagtalaga sa Wikang Pranses bilang punong wika; ang iba pang mga pook na nagsasalita ng Pranses ay pawang mga panlabas na sangay at teritoryo ng Pransiya.

Pinakamahirap na bansa sa Amerika ang Haiti. Salungat sa mga palasak na paniniwala, gayunman, hindi ito ang pinakamahirap sa Kanlurang hating-globo. Sa iba't ibang okasyon, nakaranas ito ng mga kaguluhang pampolitika sa kabuuan ng kasaysayan nito. Ang pinakahuli ay noong Pebrero 2004, isang rebelyon ang pumwersang magpabitiw at magpatalsik kay Pangulong Jean-Bertrand Aristide, at isang pansamantalang pamahalaan ang namahala na may pagtitibay mula sa United Nations Stabilization Mission in Haiti (MINUSTAH).

Noong 12 Enero 2010, isang 7.0 magnitude na lindol ang yumanig sa Haiti at nagwasak sa kabiserang lungsod ng Port-au-Prince. Naiulat na 150,000 katao ang namatay at lumaon pangkatang inilibing, subalit ang tumpak na bilang ay mahirap alamin at ang mga ulat ng bilang ay pabago bago, at malaking bilang ang nawalan ng tirahan..^[8] Ang palasyo ng Pangulo, Parlyamento, at iba pang mga mahahalagang estruktura ay nawasak, kasama ang hindi mabilang na bahay at negosyo.

Maling banggit (May <ref> tag na ang grupong "lower-alpha", pero walang nakitang <references group="lower-alpha"/> tag para rito); $2

1. ↑ "Country Summary". Central Intelligence Agency. Nakuha noong 1 Setyembre 2023 – sa pamamagitan ni/ng CIA.gov.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
2. ↑ "Haiti". The World Factbook (sa wikang Ingles) (ika-2024 (na) edisyon). Central Intelligence Agency. Nakuha noong 22 Hunyo 2023.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
3. ↑ ^{3.0 3.1 3.2 3.3} "World Economic Outlook Database, October 2023 Edition. (Haiti)". IMF.org. International Monetary Fund. 10 Oktubre 2023. Nakuha noong 15 Oktubre 2023.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
4. ↑ "Gini Index". The World Bank. Nakuha noong 21 Nobyembre 2015.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
5. ↑ "Human Development Report 2021/2022" (PDF) (sa wikang Ingles). United Nations Development Programme. 8 Setyembre 2022. Nakuha noong 8 Setyembre 2022.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
6. ↑ Panganiban, Jose Villa. (1969). "Hayti". Concise English-Tagalog Dictionary.{{cite ensiklopedya}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
7. ↑ "Country profile: Haiti". BBC News. 2010-01-19. Nakuha noong 2010-01-23.{{cite news}}: CS1 maint: date auto-translated (link)
8. ↑ Cave, Damien (23 Enero 2010). "More Than 150,000 Have Been Buried, Haiti Says". New York Times. Nakuha noong 2010-01-24.{{cite web}}: CS1 maint: date auto-translated (link)