Sesbilim

Ses bilimi veya sesbilim (fonoloji, fonetik dil) belirli dil seslerini (fonemler) inceleyen bir bilim dalıdır. Ses bilimi dil içindeki seslerin işlevlerini inceler. Konuşma seslerinin eklemlenmesi (articulatory), nakli (transport), alınması (receival) ile ilgili bir bilim dalıdır. Fonetiğin bu üç çalışma alanına karşılık gelen üç branşı vardır: boğumlama (articulatory), akustik ve işitim fonetiği (auditory phonetics). Fonolojiye zıt olarak, fonetik konuşma seslerinin fizikî yönüyle ilgilenir. Konuşma seslerinin tam bir transkripsiyonunu vermek için, birkaç özel alfabe vardır. Bu alfabelerden en çok kullanılanı bu metinde bulacağınız alfabe olan IPA’dır.

Ses bilgisinin alanı olan fonoloji modern dilbilimin alt alanıdır ve hangi şartlar altında hangi sesler ile kelimelerin birbirinden ayrılabileceğini araştırır. Dil bilgisel (işletimsel) ses değişmeleri de fonolojinin konularından biridir.^[1] Bir kelime veya sesin ilk hecesini belirlemeye çalışır. Böyle sesler farklı fonemlerin temsilcisidir. Bu fonemler de bir dildeki anlam ayırt eden en küçük birimlerdir.

Fonoloji; fonemlerin farklı sistemlerini, -bir dildeki anlam ayırt eden en küçük birimleri- kapsar. (Bir dildeki anlam taşıyan en küçük birimlere morfem denir ve morfolojinin araştırma alanına girer.) Fonetik, fonolojik bağlamdan bağımsız olarak seslerin detaylı tanımıyla ilgilenirken; fonoloji, her bir dildeki ses birimleriyle uğraşır.

Sesbilim, dilin seslerini, dilsel iletişim dizgesindeki işlevleri açısından inceleyen bilim dalıdır. Sesbirim ve bürünbilim gibi soyut birimlerin incelenmesi üzerine kuruludur. Ferdinand de Saussure, J. Baudouin de Courtenay gibi araştırmacılardan esinlenen Prag Dilbilim Çevresi'nde oluşmuştur.

1. ^ Erdem Konur, "Türkiye ve Azerbaycan Türkçesindeki Dil Bilgisel Ses Olaylarının Karşılaştırılması 3 Haziran 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi."