Standardmodell

S Standardmodäll vo dr Elementardäilifüsik (SM) fasst die wääsentlige Erkenntniss vo dr Däilifüsik zämme noch em hütige Stand am Aafang vom 21. Joorhundert.^[1] Es beschribt alli bekannte Elementardäili und die wichdige Wäggselwirkige zwüschen e: die starki Wäggselwirkig, die schwachi Wäggselwirkig und die elektromagnetischi Wäggselwirkig. Nume d Grawitazioon, wo relativ unwichdig isch in dere Beziejig, duet si nit berücksichtige.

Vo dr Theorii us isch s Standardmodäll e Kwantefäldthoerii. Iiri fundamentale Objekt si Fälder, wo sich nume in diskrete Pakeet chönne verändere; die diskrete Pakeet entspräche in ere bassende Daarstellig de beobachtete Däili. S Standardmodäll isch eso baut, ass d Däili und d Fälder, wo si beschribt, d Gsetz vo dr spezielle Relatiwidäätstheorii erfülle. Gliichzitig enthaltet s d Ussaage vo dr Kwantemechanik und dr Kwantechromodünamik.

Vili Brognose vom Standardmodäll si in Experimänt vo dr Däilifüsik bestätigt worde. Bsundrigs isch au noochgwiise, ass au die Elementardäili vom Modäll existiere, wo erst vo dr Theorii sälber vorusgsäit worde si. Die kwantitative Äigeschafte vo de Däili, wo gmässe worde si, si fast exakt gliich wie d Gröössene, wo s Standardmodäll vorusgsäit het. E bsundrigs guets Bischbil doodrfür isch dr g-Faktor vom Elektron.

Aber es git doch Gründ drfür, ass s Standardmodäll nume äi Aspäkt von ere Theorii isch, wo no mee umfasst. Sini Ussaage füere bi hooche Energie, wie si bim Urknall vorchoo si, zu Widersprüch mit dr Allgemäine Relatiwidäätstheorii. Usserdäm git s 18 Parameter, wo d Wärt von ene nid vo dr Theorii chömme und experimentell müesse festgläit wärde. Eso cha sich s Modäll im ene gwüsse Maas de Beobachdige, wo gmacht worde si, aabasse. Dorum brobiert mä, s Standardmodäll z erwitere oder abzlööse.

1. ↑ Brockhaus Enzyklopädie, 21. Uflaag, 2006