Subityzowanie

Subityzowanie (od łac. subito – nagle) – szybkie i bezwysiłkowe określanie liczebności zbiorów do 4 elementów, związane z niejęzykową i niearytmetyczną percepcją małych zbiorów^{[1][2][3][4][5][6][7]}. Terminu tego po raz pierwszy użyto w 1949 roku^[3]. Większość ludzi nie jest w stanie natychmiast („na pierwszy rzut oka”) precyzyjnie ocenić, czy w danym zbiorze jest np. 9, 10 czy 11 elementów, ale jest w stanie ocenić, czy są 2, 3, czy 4 elementy^[3].

Subityzowanie jest prawdopodobnie umiejętnością przekazywaną genetycznie, występującą u człowieka już od urodzenia^[3]. W 1980 roku przeprowadzono eksperyment, w którym wykazano, że niemowlęta zwracają uwagę na zmianę liczebności zbiorów z 2 na 3 elementy lub na odwrót (niemowlęta dłużej przypatrywały się, gdy zbiór 2-elementowy został zastąpiony zbiorem 3-elementowym lub na odwrót, niż gdy zbiór 2 (lub 3)-elementowy zastąpiono innym zbiorem o tej samej liczebności)^[3]. Natomiast podobnych efektów nie zaobserwowano przy zmianie bodźca wizualnego ze zbioru 4-elementowego na zbiór 6-elementowy^[3].

Subityzowanie wpłynęło również na rozwój liczebników w wielu różnych językach^[9]. Ponieważ naturalną, wrodzoną zdolnością człowieka jest określanie liczebności zbiorów do 4 elementów, to liczebniki od 1 do 4 w wielu językach mają wyraźnie inną strukturę, niż liczebniki od 5 wzwyż^[9]. Dla liczb większych od 4 potrzebna jest już umiejętność liczenia, ponieważ liczby te przekraczają percepcyjne możliwości człowieka^[9]. Określenia odpowiadające liczbom 1–4 jako podstawowe nośniki wartości semantycznych, odpowiadające cechom percepcyjnie uchwytnym, należą do leksyki podstawowej języka^[9]. Liczebniki od 5 w górę funkcjonowały na wyraźnie innych zasadach^[a][9][b]. Zatem najpierw w językach tworzyły się liczebniki odpowiadające liczbom od 1 do 4, a dopiero później zaczynały się pojawiać i kształtować liczebniki większe^[10]. W niektórych językach liczebniki powyżej 4 nie wykształciły się w ogóle (np. Nowa Gwinea, Amazonia): istnieją tam liczebniki od 1 do 4, a wszystkie liczby powyżej 4 są określane jako „dużo”^[9][11].

Podobną zdolność percepcji zbiorów maksymalnie czteroelementowych mogą mieć także niektóre zwierzęta – psycholog zwierząt Oskar Heinroth eksperymentalnie udowodnił, że czajka potrafi liczyć do czterech^[10].