Portugees-Oos-Afrika

Portugees-Oos-Afrika (Portugees: África Oriental Portuguesa) was die algemene benamings vir Mosambiek gedurende die tydperk toe dit ’n oorsese provinsie van Portugal was. Portugees-Mosambiek het oorspronklik bestaan uit ’n reeks Portugese besittings langs die suidooskus van Afrika, en het later ’n verenigde provinsie geword wat nou die Republiek van Mosambiek vorm.^[1]

Portugese handelsnedersettings—en later gebiede—het vanaf 1498 langs die kus en in die Zambezirivier-bekken ontstaan toe Vasco da Gama die Mosambiekse kus vir die eerste keer bereik het. Lourenço Marques het in 1544 die gebied verken wat vandag bekend staan as Maputobaai. Ná die Stormloop vir Afrika het die Portugese hul pogings verskerp om die binneland van die kolonie te beset, en het teen 1918 politieke beheer oor die meeste van die gebied verseker, ten spyte van weerstand van sommige plaaslike Afrika-gemeenskappe.

Sommige gebiede in Mosambiek is in die laat 19de eeu aan geoktrooieerde maatskappye oorgedra vir bestuur, soos die Mosambiek-Maatskappy (Companhia de Moçambique), wat die huidige provinsies Manica en Sofala as konsessie gehad het, en die Niassa-Maatskappy (Companhia do Niassa), wat die hedendaagse provinsies Cabo Delgado en Niassa beheer het. Die Mosambiek-Maatskappy het in 1942 sy gebiede aan die Portugese regering teruggegee, wat gelei het tot ’n verenigde kolonie onder Portugese beheer.

Die streek is lank amptelik Portugees-Oos-Afrika genoem, en is opgedeel in ’n reeks kolonies wat gestrek het van Lourenço Marques in die suide tot Niassa in die noorde. Cabo Delgado was aanvanklik slegs ’n strook grond langs die Rovumarivier, insluitend Kaap Delgado self, wat Portugal in 1919 uit Duits-Oos-Afrika verkry het, maar dit is suidwaarts uitgebrei tot by die Luriorivier om te vorm wat vandag Cabo Delgado-provinsie is. In die Zambezi-bekken was die kolonies Quelimane (nou Zambézia-provinsie) en Tete (in die smal strook grond tussen Noord-Rhodesië (nou Zambië) en Suid-Rhodesië (nou Zimbabwe), wat tydelik saamgevoeg is as Zambézia. Die kolonie Moçambique (nou Nampula-provinsie) het die Mosambiekeiland as hoofstad gehad. Dié eiland was ook die setel van die Goewerneur-generaal van Portugees-Oos-Afrika tot in die laat 1890’s, toe die amptelike setel na die stad Lourenço Marques verskuif is. Ook in die suide was die kolonie Inhambane, wat noordoos van Lourenço Marques geleë was. Sodra hierdie kolonies saamgevoeg is, is die hele streek bekend as Moçambique.

Volgens die amptelike beleid van die Salazar-bewind, gebaseer op die konsep van Lusotropicalisme, is Mosambiek geëis as ’n integrale deel van die "plurikontinentale en multirassige nasie" van Portugal — soos met al sy kolonies — met die doel om die plaaslike bevolking te ver-Europeseer en hulle in die Portugese kultuur te assimileer. Hierdie beleid was egter grootliks onsuksesvol, en Afrikane se teenstand teen kolonisasie het gelei tot ’n tienjarige onafhanklikheidsoorlog, wat geëindig het met die Anjierrevolusie (Carnation Revolution) in Lissabon in April 1974, en die onafhanklikheid van Mosambiek in Junie 1975.

1. ↑ "The Portuguese in East Africa". worldhistory.org. Geargiveer vanaf die oorspronklike op 23 April 2025. Besoek op 19 Mei 2025.