Kaliforniya

Kaliforniya ing. California
Ştat
Bayraq Gerb
Təxəllüsü: Qızıl ştat
Şüarı: Evrika
Himni: I Love You, California
Rəsmi dil	İngilis dili
Danışılan dillər	İngilis dili (57.4%) İspan dili (28.5%) Çin dili (2.8%) Taqal dili (2.2%) Vyetnam dili (1.43%)
Paytaxtı	Sakramento
Ən iri şəhəri	Los-Anceles
Ən iri metropoliteni	Böyük Los-Anceles
Ərazisi	3-cü (ABŞ üzrə)
• Ümumi	163,696 mil² (423,970 km2)
• Eni	250 mil (400 km)
• Uzunluğu	760 mil (1220 km)
• % su	4.7
• En dairəsi	32° 32′ Ş - 42° Ş
• Uzunluq dairəsi	114° 8′ Q - 124° 26′ Q
Əhalisi	1-ci (ABŞ üzrə)
• Ümumi	39,185,605 (2022)
• Sıxlıq	251.3/mil²  (97.0/km2) 11ci (ABŞ üzrə)
• Təsərrüfatın Orta Gəliri	$78,700 (5ci)
Yüksəklik
• Maksimal yüksəklik	Vitni dağı 14,505 ft (4,421.0 m)
• Orta yüksəklik	2,900 ft  (880 m)
• Minimal yüksəklik	Bəduoter hövzəsi -290.0 ft (-85.0 m)
Ştatlıqdan Əvvəl	Kaliforniya Respublikası
İttifaqa qəbul	9 sentyabr, 1850 (31-ci)
Qubernator	Qavin Nyusm (D)
Leytenant-qubernator	Eleni Kounalakis (D)
Qanunverici hakimiyyət	Ştat Qanunverici Hakimiyyəti
• Yuxarı Palata	Senat
• Aşağı Palata	Ştat Assambleyası
ABŞ Senatorları	Dayana Faynstayn (D) Aleks Padilla (D)
ABŞ Palata nümayəndələri	39 Demokrat 14 Respublikaçı (siyahı)
Saat qurşağı	Pasifik UTC -8/-7
ISO 3166	US-CA
Abbreviatura	CA
Rəsmi saytı	ca.gov

Kaliforniya (ing. California) – Birləşmiş Ştatların Qərb regionunda yerləşən və Sakit Okean sahilində uzanan bir ştatdır. Şimalda Oreqon, şərqdə Nevada və Arizona ilə həmsərhəddir və cənubda Aşağı Kaliforniya beynəlxalq sərhədini paylaşır. Üzərində 39 milyondan çox sakin yaşayan və sahəsi 163,696 kvadrat mil (423,970 km²) olan bu ştat, ən çox əhaliyə malik, üçüncü ən böyük və Şimali Amerikadakı ən böyük inzibati vahiddir.^[1]

Avropalılar tərəfindən müstəmləkələşdirilməsindən əvvəl, Kaliforniya Kolumbaqədərki Şimali Amerikanın ən zəngin mədəni və dil müxtəlifliyinə malik bölgələrindən biri idi. 16-cı və 17-ci əsrlərdə aparılan Avropa tədqiqatları nəticəsində bölgə İspan İmperiyası tərəfindən müstəmləkələşdirilmişdir. 1821-ci ildə Meksikanın Müstəqillik müharibəsi nəticəsində müstəqillik qazandıqdan sonra ərazi Meksikanın bir hissəsinə çevrildi, lakin Meksika-ABŞ müharibəsindən sonra 1848-ci ildə Meksikanın təslimi ilə ABŞ-a keçdi. Kaliforniya qızıl hərisliyi 1848-ci ildə başladı və yerli qəbilələrin əhalisinin azalması da daxil olmaqla sosial və demoqrafik dəyişikliklərə səbəb oldu. Alta Kaliforniyanın qərb hissəsi sonra təşkil olunaraq 1850-ci ildə 31-ci ştat olaraq qəbul edildi və azad ştat kimi 1850-ci ilin kompromisindən sonra birləşdirildi.

Böyük Los-Anceles və San-Fransisko Körfəzi əraziləri müvafiq olaraq 19 milyon və 10 milyon əhali ilə ölkənin ikinci və beşinci ən böyük şəhər bölgələridir.^[2] Los-Anceles ştatın ən çox əhaliyə malik şəhəri, ölkənin isə ikinci ən böyük şəhəridir. Kaliforniyanın paytaxtı Sakramentodur. Kaliforniyalar bölgəsinin bir hissəsi olan ştatın müxtəlif coğrafiyası qərbdə Sakit Okean sahili və şəhər ərazilərindən tutmuş şərqdə Sierra Nevada dağlarına, şimal-qərbdə sekvoya və Douqlas küknarı meşələrindən cənub-şərqdəki Mojave səhrasına qədər dəyişir. ABŞ-ın zəlzələ riskinin üçdə ikisi Kaliforniyada yerləşir.^[3] Mərkəzi Vadi, ştatın mərkəzində yerləşən məhsuldar kənd təsərrüfatı ərazisidir. Ştatın böyük ölçüsü, şimalda nəmiş mülayim meşədən daxili ərazilərdəki quru səhra iqliminə, eləcə də dağlardakı qarlı alp iqliminə qədər müxtəlif iqlimlərə səbəb olur. Quraqlıqlar və meşə yanğınları davam edən problemlərdir,^[4] eyni zamanda atmosfer çayları qış aylarında intensiv daşqın hadisələrinə səbəb olaraq artmaqdadır.

Kaliforniya, 2024-cü ilin 3-cü rübü etibarilə $4.132 trilyonluq dövlətin ümumi məhsulu ilə ölkənin ən böyük iqtisadiyyatına malikdir.^[5] Bu, dünyanın ən böyük sub-milli iqtisadiyyatıdır və nominal ÜDM-ə görə qlobal olaraq 5-ci yeri tuta bilər.^[6][7] Ştat kənd təsərrüfatı istehsalında ölkəyə liderlik edir,^[8][9][10] yüksək texnologiyalar^[11], əyləncə, şou-biznes (Hollywood vasitəsilə) və şərabçılıq. Kaliforniya mədəniyyətinə və ölkənin iqtisadiyyatına olan böyük təsiri səbəbindən millətin trend tənzimləyicisi olaraq xarakterizə olunur.^[12]

1. ↑ "United States by Area". 2022 World Population by Country. September 15, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 17, 2022.
2. ↑ "American FactFinder—Results". factfinder.census.gov. U.S. Census Bureau. January 24, 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: October 24, 2017.
3. ↑ "What is the Earthquake Risk in California?". California Earthquake Authority. March 12, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: March 12, 2023. CALIFORNIA IS HOME TO TWO-THIRDS OF OUR NATION'S EARTHQUAKE RISK.
4. ↑ Elassar, Alaa. "California once prohibited Native American fire practices. Now, it's asking tribes to use them to help prevent wildfires". CNN (ingilis). April 3, 2022. January 4, 2023 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 4, 2023.
5. ↑ "Gross Domestic Product by State and Personal Income by State, 3rd Quarter 2024 -Tables Only". Bureau of Economic Analysis (ingilis). August 17, 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 5, 2024.
6. ↑ "California Remains the World's 5th Largest Economy". Governor of California (ingilis). İstifadə tarixi: January 5, 2024.
7. ↑ "California's Economy". Public Policy Institute of California (ingilis). February 28, 2024 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 5, 2024.
8. ↑ Palmer, Brian. "The C-Free Diet". Slate. July 10, 2013. October 18, 2018 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: January 16, 2025.
9. ↑ "CDFA—Statistics". California Department of Food and Agriculture. 2021-02-09 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: 2025-01-16.
10. ↑ "California farms produce a lot of food—but what and how much might surprise you". Orange County Register. July 27, 2017. December 23, 2020 tarixində arxivləşdirilib. İstifadə tarixi: December 19, 2022.
11. ↑ Woetzel, Jonathan. "How California Became the World's Tech Capital". Harvard Business Review. İstifadə tarixi: December 17, 2022.
12. ↑ "California: America's Trendsetter?". World Economic Forum.