Ffwndamentaliaeth

Ffwndamentaliaeth

Enghraifft o:	ideoleg, cysyniad athronyddol
Math	barn y byd

Fel arfer mae gan ffwndamentaliaeth arwyddocâd crefyddol sy'n dynodi ymlyniad diwyro i set o gredoau set.^[1] Bellach, gall gyfeirio at duedd ymhlith rhai grwpiau - yn bennaf, er nid yn gyfan gwbl, mewn crefydd - a nodweddir gan set o reolau hynod gaeth, ac yn cael ei gymhwyso i rai ysgrythurau, dogmas, neu ideolegau penodol. Yn aml, ceir dehongliad llythrennol o'r rhain.

Credir hefyd yn y pwysigrwydd o gynnal gwahaniaethau rhwng beth a ganiateir mewn un grŵp, a'r hyn sydd y tu allan i'r grŵp.^[2][3][4][5] Rhoddir pwyslais ar burdeb y set o gredoau, a'r awydd i ddychwelyd i ddelfryd neu ddehongliad blaenorol y mae eiriolwyr yn credu bod aelodau wedi crwydro ohoni. Mae gwrthod amrywiaeth ac 'annibyniaeth barn' o fewn y grŵp yn aml yn deillio o'r duedd hon.^[6]

Yng Nghymru, gellir gweld 'agweddau o ffwndamentaliaeth' yn dod i'r golwg pan sefydlwyd Mudiad Efengylaidd Cymru yn 1947.^[7]

Cafodd y term ei ddefnyddio'n gyntaf i ddisgrifio'r mudiad ceidwadol ymysg Protestaniaid a ddechreuodd yn Unol Daleithiau America yn hwyr y bedwaredd ganrif ar bymtheg. Pwysleisiodd y credoau canlynol fel sylfeini llwyr Cristnogaeth: anffaeledigrwydd y Beibl, yr Enedigaeth Wyryfol a duwdod Iesu Grist, aberth Crist ar y groes fel cymod am bechodau holl bobl, atgyfodiad corfforol ac Ail Ddyfodiad Crist, ac atgyfodiad corfforol credinwyr.

Yn dibynnu ar y cyd-destun, gall y label "ffwndamentaliaeth" fod yn nodwedd ddifrïol yn hytrach na niwtral, yn debyg i'r ffyrdd y gall galw safbwyntiau gwleidyddol yn "adain dde" neu'n "adain chwith" fod â chynodiadau negyddol.^[8]

1. ↑ Nagata, Judith (Jun 2001). "Beyond Theology: Toward an Anthropology of "Fundamentalism"". American Anthropologist 103 (2): 481–498. doi:10.1525/aa.2001.103.2.481. https://archive.org/details/sim_american-anthropologist_2001-06_103_2/page/481. "Once considered exclusively a matter of religion, theology, or scriptural correctness, use of the term fundamentalism has recently undergone metaphorical expansion into other domains [...]."
2. ↑ Altemeyer, B.; Hunsberger, B. (1992). "Authoritarianism, religious fundamentalism, quest, and prejudice". International Journal for the Psychology of Religion 2 (2): 113–133. doi:10.1207/s15327582ijpr0202_5.
3. ↑ Kunst, J., Thomsen, L., Sam, D. (2014). Late Abrahamic reunion? Religious fundamentalism negatively predicts dual Abrahamic group categorization among Muslims and Christians. European Journal of Social Psychology https://www.academia.edu/6436421/Late_Abrahamic_reunion_Religious_fundamentalism_negatively_predicts_dual_Abrahamic_group_categorization_among_Muslims_and_Christians
4. ↑ Kunst, J. R.; Thomsen, L. (2014). "Prodigal sons: Dual Abrahamic categorization mediates the detrimental effects of religious fundamentalism on Christian-Muslim relations". The International Journal for the Psychology of Religion 25 (4): 293–306. doi:10.1080/10508619.2014.937965.
5. ↑ Hunsberger, B (1995). "Religion and prejudice: The role of religious fundamentalism, quest, and right-wing authoritarianism". Journal of Social Issues 51 (2): 113–129. doi:10.1111/j.1540-4560.1995.tb01326.x. https://archive.org/details/sim_journal-of-social-issues_summer-1995_51_2/page/113. "[...] the fundamentalism and quest relationships with prejudice are especially meaningful in light of an association with right‐wing authoritarianism. [...] In the end, it would seem that it is not religion per se, but rather the ways in which individuals hold their religious beliefs, which are associated with prejudice."
6. ↑ "Archived copy" (PDF). Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar August 17, 2013. Cyrchwyd 2014-04-06.CS1 maint: archived copy as title (link)
7. ↑ oxford.universitypressscholarship.com; adalwyd 12 Ionawr 2022
8. ↑ Harris, Harriet (2008). Fundamentalism and Evangelicals. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-953253-7. OCLC 182663241.