Hawlfraint

Hawlfraint

Symbol hawlfraint, neu Copyright, rhyngwladol
Enghraifft o'r canlynol	cysyniad cyfreithiol, exclusive right
Math	intellectual property right
Y gwrthwyneb	copyleft
Rhan o	author's rights
Yn cynnwys	translation rights, reproduction right, broadcasting rights, adaptation right, publication right
Rhagflaenydd	hanken
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Cysyniad cyfreithiol yw hawlfraint, a ddeddfir gan lywodraethau, i roi i'r sawl sy'n awdur gwaith gwreiddiol hawliau cyfyngedig i reoli ei ddosbarthiad, fel arfer am gyfnod o 70 mlynedd wedi marwolaeth yr awdur. Ar ôl y cyfnod hwn, mae'r gwaith yn dod i'r parth cyhoeddus.

Yn gyffredinol, yr "hawl i gopïo" ydyw, ond mae fel arfer yn darparu hawliau eraill i'r awdur yn ogystal, megis yr hawl i gael credyd am ei waith, i benderfynu pwy all ei addasu, pwy all ei berfformio, pwy all elwa yn ariannol. Mae'n ffurf o eiddo deallusol (yn debyg i batent, marc masnach a chyfrinach masnach) sy'n gymwys i unrhyw ffurf o syniad neu wybodaeth sy'n wreiddiol. Crëwyd hawlfraint, ar y dechrau, fel modd i lywodraethau Ewrop gyfyngu argraffu; pwrpas cyfoes hawlfraint yw i hybu creadigaeth gweithiau newydd gan roi rheolaeth llawn o'r gwaith a'r elw o'r gwaith i'r awdur.

Mae hawlfraint wedi cael ei safoni yn ryngwladol, ac mae'n para rhwng pumdeg a can mlynedd o farwolaeth yr awdur, neu gyfnod cyfyngedig ar gyfer gweithiau anhysbys neu gan awduron corfforedig; mae rhai awdurdodau angen defod er mwyn sefydlu hawlfraint, ond mae'r rhan fwyaf yn adnabod hawlfraint unrhyw waith gorffenedig heb gofrestru defodol. Caiff hawlfraint ei orfodi fel mater sifil fel rheol, ond mae rhai awdurdodau yn gosod mesuriadau troseddol yn erbyn y rhai a dorrai hawlfraint.

Mae'r rhan fwyaf o awdurdodau yn adnabod cyfyngiadau hawlfraint, gan ganiatáu eithriadau "teg" i cyfyngiadau hawlfraint yr awdur, a rhoi rhai hawliau i ddefnyddwyr. Mae datblygiad y we, cyfryngau digidol, a thechnoleg megis rhwydweithiau cyfrifiadurol, megis rhannu ffeiliau cyfoed-gyfoed, wedi ysgogi i'r cyfyngiadau gael eu hail-ddethol, ac wedi cyflwyno anawsterau pellach i'r broses o orfodi hawlfraint, ac ysbrydoli heriau ychwanegol i sail athronyddol y gyfraith. Mae busnesau sydd â dibyniad economaidd ar hawlfraint wedi hyrwyddo ymestyniad ac ehangiad eu hawliau copi, ac wedi ceisio cael gorfodaeth cyfreithiol a thechnolegol ychwanegol.