Francio

Francio (Franca Respubliko)
france: République française aŭ France
Respubliko
Flago   Blazono (ne oficiala)
Oficiala nomo: Franca Respubliko
Moto: Liberté, Égalité, Fraternité Libereco, Egaleco, Frateco
Himno: La Marseillaise La Marseljezo
Parto de	Eŭropo
Najbaras kun	8  - Belgio  - Luksemburgio  - Germanio  - Svislando  - Italio  - Monako  - Andoro  - Hispanio
Gravaj urboj	Parizo, Marsejlo, Liono, Tuluzo, Nico, Nanto, Montpeliero, Strasburgo, Bordozo, Lilo
Ĉefurbo	Parizo
- koordinatoj	48° 51′ 04″ N 02° 21′ 05″ O / 48.85111 °N, 2.35139 °O / 48.85111; 2.35139 (mapo)
Plej alta punkto	Monto Blanka
- alteco	4 810 m s. m.
Areo	545 630 km² (54 563 000 ha)
Loĝantaro	68 373 433 (2024)
Denseco	125,31 loĝ./km²
Estiĝo	843 (tr. de Verdun)
Prezidanto	Emmanuel Macron
- Unua ministro	Gabriel Attal
Horzono	De la lasta dimanĉo de oktobro 01:00 UTC ĝis la lasta dimanĉo de marto 01:00 UTC UTC+1
- somera tempo	De la lasta dimanĉo de marto 01:00 UTC ĝis la lasta dimanĉo de oktobro 01:00 UTC UTC+2
Telefona antaŭkodo	33
ISO 3166-1	FR
Interreta domajno	.fr
Monunuo	Eŭro kaj CFP-franko
Oficiala lingvo	Franca - 77 neoficialaj regionaj lingvoj
IHD (2011)	0,884 (tre alta)
MEP (2011) - Entuta - Pohoma	2 808 trilionoj $ (5-a) Je 2017, 40145,944 2011' Aĉetado de Potenco-Pareco' $ [1] (20-a)
Esperanto-asocioj	Espéranto-France, SAT-Amikaro
Mapo de Francio
Vikimedia Komunejo: France
Retpaĝo: www.service-public.fr
Esperanto-movado en Francio

Francio aŭ Francujo (oficiale la Franca Respubliko, france France [fʁɑ̃s] aŭ République française [ʁepyblik fʁɑ̃sɛz]) estas ŝtato, kies metropolo situas en Okcidenta Eŭropo, kaj kies transmaraj departementoj situas en aliaj kontinentoj.^[2] Francio etendiĝas ekde Mediteraneo ĝis la Manika Markolo, kaj ekde la riverego Rejno ĝis Atlantiko. En Franclingvio, Francio havas la kromnomon l’Hexagone (la "sesangulo") pro sia ĝenerala konturo.

Francio havas landlimojn kun Belgio, Luksemburgio kaj Germanio nordoriente, kun Svislando kaj Italio oriente, kaj kun Monako, Andoro kaj Hispanio sude, kaj la supre menciitaj maroj. Danke al siaj transmaraj teritorioj, Francio havas aliajn landlimojn kun Brazilo, Surinamo kaj Nederlando (sur la insulo Sint Maarten). La plej longa inter la landlimoj estas tiu kun Brazilo. La 18 integraj regionoj de la lando (kvin el kiuj estas transmare) enhavas kombinitan areon de 643 801 kvadrataj kilometroj kaj totalan loĝantaron de 67,02 milionoj (en julio 2019).^[3] Francio estas unueca duonprezidenta respubliko kaj Parizo, la franca ĉefurbo, estas la plej granda urbo kaj ĉefa kultura kaj komerca centro de la lando kaj rangas inter la plej loĝataj internaciaj metropoloj. Aliaj gravaj urbaj areoj estas Liono, Marsejlo, Tuluzo, Bordozo, Lillo kaj Nico.

Dum la Ferepoko, tio kio estas nun metropola Francio estis loĝata de Gaŭloj, nome kelta popolo. Romio aneksis la areon en la jaro 51 a.K., kaj tenis ĝin ĝis la alveno de ĝermanaj Frankoj en la jaro 476, kiuj ekformis la Frankan imperion. La Traktato de Verdun de 843 partis Frankion en Orientfranka imperio, Meza Frankio kaj Okcidentfranka imperio. La Okcidentfranka imperio, kiu iĝis la Reĝlando Francio en 987, aperis kiel grava Eŭropa potenco en la Fina Mezepoko, post sia venko en la Centjara milito (1337–1453). Dum la Renesanco, la franca kulturo floris kaj estis establita tutmonda kolonia imperio, kiu ĉirkaŭ la 20a jarcento iĝis la dua plej granda en la mondo.^[4] En la 16a jarcento okazis la religiaj civilaj militoj inter katolikoj kaj Protestantoj (Hugenotoj). Francio iĝis la hegemonia kultura, politika kaj militista potenco de Eŭropo en la 17a jarcento dum la regado de Ludoviko la 14-a.^[5] Fine de la 18a jarcento, la Franca Revolucio de 1789 finigis la dominadon de la absoluta monarkio, establante unu el la plej fruaj respublikoj de la moderna historio kaj disvastigante la ideojn de la Deklaracio pri Homaj kaj Civitanaj Rajtoj, kiuj esprimas la idealojn de la nacio ĝis nuntempe.

En la komenco de la 19a jarcento, Napoleono enpoviĝis kaj establis la Francan Imperion. La postaj Napoleonaj Militoj (1803–15) formis la estontan staton de kontinenta Eŭropo. Post la falo de la Imperio en 1815, Francio suferis tumultan serion de registaroj kiu finis en la establado de la Franca Tria Respubliko en 1870. Francio estis grava partoprenanto en la Unua Mondmilito, el kiu ĝi eliris venka, kaj estis unu el la Aliancanoj de la Dua Mondmilito, sed estis sub okupacio fare de Nazia Germanio en 1940. Post la liberigo en 1944, estis establita la Kvara Respubliko kiu poste dissolviĝis en la fluo de la Alĝeria Milito. La Kvina Respubliko, estrita de Charles de Gaulle, estis formita en 1958 kaj pluas ankoraŭ. Alĝerio kaj preskaŭ ĉiuj el la aliaj kolonioj iĝis sendependaj en la 1960-aj jaroj, el kiuj plej retenis fortajn ekonomiajn kaj militistajn konektojn kun Francio.

Francio estis delonge tutmonda centro de arto, scienco kiaj filozofio. Ĝi estas hejmo de la kvara plej granda nombro de la heredaĵo de Unesko en la mondo kaj estas ĉefa turisma destinaro, kiu ricevas ĉirkaŭ 83 milionojn da eksterlandaj vizitantoj ĉiujare.^[6] Francio estas industrilando kun la sesa plej granda ekonomio de la mondo laŭ Malneta enlanda produkto MEP,^[7] kaj la deka plej granda laŭ aĉetpovo.^[8] Laŭ la sumita riĉo de la hejmoj estis tiu lando la kvara plej riĉa ŝtato de la tuta mondo en 2010.^[9] Francio estas demokratio, organizita kiel relative centrigita respubliko kun dukapa ekzekutivo. Francio bone rangitas en internaciaj rangigoj en edukado, sano, vivodaŭro kaj homa disvolviĝo.^[10][11] Francio estas konsiderata mondpotenco en tutmondaj aferoj.^[12] Kiel unu el la venkintoj de la Dua Mondmilito, Francio estas unu el la kvin konstantaj membroj de la Konsilio de Sekureco de la Unuiĝintaj Nacioj kun rajto al vetoo kaj la franca armeo disponas pri atombomboj. Ĝi estas unu el la Kvar Granduloj, tio estas la potencoj de la G7, de la G8, de la G10 kaj de la G20. Plej grave ĝi estas Ŝtato de la Eŭropa Unio kaj de la Eŭrozono,^[13] de la Nordatlantika Traktata Organizo (NATO), de la Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (OEKE), de la Monda Organizaĵo pri Komerco (MOK), kaj de la La Franclingvio. Krome estas Francio unu el la fondintaj membroj de Eŭropa Unio en 1957, sed ankaŭ de la Unuiĝintaj Nacioj en 1945.

La nomo France devenas de la Frankoj, ĝermana tribo kiu okupadis la landon post la disfalo de la Romia Imperio. La regiono ĉirkaŭ Parizo, nomita Francilio, estis la unua reĝa teritorio, de kie la francaj reĝoj malrapide plivastigis sian potencon.

1. ↑ [1]
2. ↑ Franca Gujano estas en Sudameriko; Gvadelupo kaj Martiniko estas en Karibio; kaj Reunio kaj Majoto estas en la Hinda Oceano, ĉe la marbordo de Afriko. La kvin teritorioj estas konsiderataj integraj partoj de la Franca Respubliko. Francio enhavas ankaŭ aliajn teritoriojn nome Sankta-Piero kaj Mikelono en Nordameriko; Saint-Barthélemy kaj Sankta Marteno en Karibio; Franca Polinezio, Nov-Kaledonio, Valiso kaj Futuno kaj Klipertono en la Pacifika Oceano; kaj finfine la Francaj Sudaj kaj Antarktaj Teritorioj.
3. ↑ "Field Listing :: Area". Arkivigite je 2014-01-31 per la retarkivo Wayback Machine The World Factbook. CIA. Alirita la 1an de novembro 2015.
4. ↑ (2005) Hargreaves, Alan G.: Memory, Empire, and Postcolonialism: Legacies of French Colonialism. Lexington Books, p. 1. ISBN 978-0-7391-0821-5.
5. ↑ R.R. Palmer. (1978) A History of the Modern World, 5‑a eldono.
6. ↑ (2014) UNWTO Tourism Highlights, 2014‑a eldono, United Nations World Tourism Organization. doi:10.18111/9789284416226. ISBN 9789284416226.
7. ↑ World Economic Outlook Database. Internacia Monunua Fonduso (17a de aprilo 2018).
8. ↑ GDP, PPP (current international $). The World Bank Group. Alirita 1a de novembro 2015 .
9. ↑ Global Wealth Report. Credit Suisse (Oktobro 2010). Arkivita el la originalo je 9a de novembro 2014. Alirita 27a de oktobro 2014 . “"In euro and USD terms, the total wealth of French households is very sizeable. Although it has just 1% of the world's adults, France ranks fourth among nations in aggregate household wealth – behind China and just ahead of Germany. Europe as a whole accounts for 35% of the individuals in the global top 1%, but France itself contributes a quarter of the European contingent.”.
10. ↑ World Health Organization Assesses the World's Health Systems. World Health Organization (8-a de decembro 2010). Alirita 16a de julio 2011 .
11. ↑ World Population Prospects – The 2006 Revision. UN. Alirita 27a de aprilo 2010 .
12. ↑ Jack S. Levy, War in the Modern Great Power System, 1495–1975, (2014) p. 29
13. ↑ "Europa Official Site – France". EU. Alirita la 30a de novembro 2019.