Italio

Membro de
	Internacia Holokaŭsta Memora Alianco (1999–); Schengen-spaco (1997–); Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (1997–); Eŭropa Organizaĵo por la Sekureco de Aera Navigado (1996–); Monda Organizaĵo pri Komerco (1995–); Vizorezigna programo de Usono (1989–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1988–); Misilo-Teknologia Regada Reĝimo (1987–); Aŭstralia Grupo (1985–); Eŭropa suda observatorio (1982–); G7 (1977–); Organizo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo (1973–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (1971–); Banko por Azia Disvolviĝo (1966–); Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (1962–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1960–); Eŭropa Unio (1957–); Eŭropa Ekonomia Komunumo (1957–1993); Internacia Financa Korporacio (1956–); Unuiĝintaj Nacioj (1955–); Latinida Unuiĝo (1954–); Tutmonda Pridogana Organizo (1952–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1951–); Eŭropa Komunumo pri Karbo kaj Ŝtalo (1951–2002); Konsilio de Eŭropo (1949–); NATO (1949–); Unesko (1948–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1947–); Interpol (1923–); Universala Poŝta Unio (1875–); Internacia Telekomunika Unio (1866–); Afrika Banko por Disvolviĝo ; Unio por la Mediteraneo ; Eŭropa Kosma Agentejo ; Euro-Atlantic Partnership Council (en) ; Kariba Disvolva Banko ; Banko por Internacia Kontoreguligo ; Eŭropa Paga Unio ; Procurement G6 (en) ; Grupo pri Teraj Observoj ; Organisation for Joint Armament Cooperation (en) ; G8 ; Antarkta traktato ; Ruĝa Kruco ; Eŭropa Movada Kunordiga Centro ; Grupo de la 20 ; Eŭropa aertransporta komando ; Eŭropa Banko por Rekonstruo kaj Evoluigo ; Traktato pri Malfermita Ĉielo ; Monda Organizaĵo pri Turismo ; Internacia puna kortumo ; Monda Organizaĵo de Intelekta Propraĵo ; International Mobile Satellite Organization (en) ; Internacia Mara Organizo ; Internacia Valuta Fonduso ; Internacia Organizo por Migradoj ; Interparlamenta Unio ; Internacia Organizaĵo de Laboro ; Internacia Fonduso por Agrikultura Disvolviĝo ; Internacia Komerca Ĉambro ; Internacia Hidrografia Organizo ; Internacia Energi-Agentejo ; Internacia Atomenergia Organizaĵo ; Internacia Civila Aviada Organizaĵo ; Interamerika Banko por Disvolviĝo ; Grupo de la Deko ; United Nations Truce Supervision Organization (en) ; OUNID ; Okcident-Eŭropa Unio (–2011); Monda Organizaĵo pri Sano ; Atomkerna Provizanta Grupo ; Oficejo de Supera komisaro de UN por rifuĝintoj ; CERN ; Unesko ; Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo ; Konstanta Kortumo de Arbitracio ; Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado vd

	Italio
	Repubblica Italiana
Detaloj	Detaloj
	Nacia himno: Il Canto degli Italiani
lando ; respubliko ; Mediteranea lando ; unueca ŝtato ; suverena ŝtato (–); sociala ŝtato ; mondpotenco vd
Bazaj informoj
Ĉefurbo	Romo
Oficiala(j) lingvo(j)	itala lingvo
Uzata(j) lingvo(j)	Itala
Plej ofta(j) religio(j)	plejparte katolikismo
Areo	301,338 km²;
- % de akvo	2,4 %
Loĝantaro	58 850 717 (2023)
Loĝdenso	200,12 loĝ./km²
Loĝantoj	Italoj
Vivolongo	0.951
Horzono	+1 ; UTC+2 (marto ĝis oktobro)
Interreta domajno	it
Landokodo	ITA
Telefona kodo	+39
Internacia aŭtokodo	I
Plej alta punkto	Blanka Monto
Plej malalta punkto	Contane
Politiko
Politika sistemo	Respubliko
Ŝtatestro	prezidento Sergio Mattarella
Ĉefministro	Giorgia Meloni
Nacia tago	2-a de junio (tago de la transigo de monarkio al respubliko, en 1946)
Sendependiĝo	17-a de marto 1861
Ekonomio
Valuto	Eŭro (EUR)
MEP	laŭ 2008
– suma	1.814.557
– pokapa	30.581
Membro de
	Internacia Holokaŭsta Memora Alianco (1999–); Schengen-spaco (1997–); Organizaĵo por la Malpermeso de Kemiaj Armiloj (1997–); Eŭropa Organizaĵo por la Sekureco de Aera Navigado (1996–); Monda Organizaĵo pri Komerco (1995–); Vizorezigna programo de Usono (1989–); Multflanka Investado-Garantia Agentejo (1988–); Misilo-Teknologia Regada Reĝimo (1987–); Aŭstralia Grupo (1985–); Eŭropa suda observatorio (1982–); G7 (1977–); Organizo por Sekureco kaj Kunlaboro en Eŭropo (1973–); Internacia Centro por Dispozicio de Disputoj pri Investado (1971–); Banko por Azia Disvolviĝo (1966–); Organizaĵo pri Ekonomiaj Kunlaboro kaj Evoluigo (1962–); Internacia Disvolviĝa Asocio (1960–); Eŭropa Unio (1957–); Eŭropa Ekonomia Komunumo (1957–1993); Internacia Financa Korporacio (1956–); Unuiĝintaj Nacioj (1955–); Latinida Unuiĝo (1954–); Tutmonda Pridogana Organizo (1952–); Monda Organizaĵo pri Meteologio (1951–); Eŭropa Komunumo pri Karbo kaj Ŝtalo (1951–2002); Konsilio de Eŭropo (1949–); NATO (1949–); Unesko (1948–); Internacia Banko por Rekonstruo kaj Disvolvigo (1947–); Interpol (1923–); Universala Poŝta Unio (1875–); Internacia Telekomunika Unio (1866–); Afrika Banko por Disvolviĝo ; Unio por la Mediteraneo ; Eŭropa Kosma Agentejo ; Euro-Atlantic Partnership Council (en) ; Kariba Disvolva Banko ; Banko por Internacia Kontoreguligo ; Eŭropa Paga Unio ; Procurement G6 (en) ; Grupo pri Teraj Observoj ; Organisation for Joint Armament Cooperation (en) ; G8 ; Antarkta traktato ; Ruĝa Kruco ; Eŭropa Movada Kunordiga Centro ; Grupo de la 20 ; Eŭropa aertransporta komando ; Eŭropa Banko por Rekonstruo kaj Evoluigo ; Traktato pri Malfermita Ĉielo ; Monda Organizaĵo pri Turismo ; Internacia puna kortumo ; Monda Organizaĵo de Intelekta Propraĵo ; International Mobile Satellite Organization (en) ; Internacia Mara Organizo ; Internacia Valuta Fonduso ; Internacia Organizo por Migradoj ; Interparlamenta Unio ; Internacia Organizaĵo de Laboro ; Internacia Fonduso por Agrikultura Disvolviĝo ; Internacia Komerca Ĉambro ; Internacia Hidrografia Organizo ; Internacia Energi-Agentejo ; Internacia Atomenergia Organizaĵo ; Internacia Civila Aviada Organizaĵo ; Interamerika Banko por Disvolviĝo ; Grupo de la Deko ; United Nations Truce Supervision Organization (en) ; OUNID ; Okcident-Eŭropa Unio (–2011); Monda Organizaĵo pri Sano ; Atomkerna Provizanta Grupo ; Oficejo de Supera komisaro de UN por rifuĝintoj ; CERN ; Unesko ; Organizaĵo pri Nutrado kaj Agrikulturo ; Konstanta Kortumo de Arbitracio ; Konferenco de la Unuiĝintaj Nacioj pri Komerco kaj Disvolvado vd
	Esperanto-movado
Landa E-asocio	Itala Esperantista Federacio kaj Itala Esperanto-Junularo
	v • d • r

Elstara artikolo

Ĉi tiu artikolo estis je la nekonata dato akceptita en la liston de elstaraj artikoloj.

„ il bel paese ch'Appennin parte e 'l mar circonda e l'Alpe ”		„ la Bela Lando kiun l'Apeninoj dividas kaj l'maro ĉirkaŭas kaj l'Alpoj ”
— Francesco Petrarca, Canzoniere, soneto CXLVI

Italio aŭ Italujo (itale: Italia)[ Italja], oficiale Itala Respubliko (itale: Repubblica Italiana)^[3], estas ŝtato de Suda Eŭropo.

Nomata ankaŭ per antonomazioj, kiel "la Boto" pro sia formo simila al boto kaj "bela lando" (itale "bel paese") pro sia klimato kaj pro siaj naturaj kaj artaj belaĵoj,^[4] geografie Italio estas formata el tri partoj: unu kontinenta, limigita de Alpoj kaj de konvencia linio kiu kunligas La Spezia kun Rimini, unu duoninsula, kiu estas formata de cetera Italio kaj unu insula, kiu entenas la du plejgrandajn insulojn de la Mediteraneo, Sardinio kaj Sicilio, kie en la insulo de Pantelleria estas la malplej longa distanco de Afriko, je distanco de preskaŭ 70 kilometroj. La teritoriaj limoj etendiĝas entute en 1 800 kilometroj, dum la marbordoj longas 7 500 kilometrojn^[5].

Ĝi najbaras okcidente al Francio, norde al Svisio kaj al Aŭstrio kaj oriente al Slovenio. La ŝtatetoj San Marino kaj Vatikanurbo estas enklavoj en Itala teritorio, dume la komunumo de Campione d'Italia estas eksklavo en italparolanta zono Kantono Tiĉino en Svisio.

Italio estas parlamenta respubliko; la nuna Prezidento de la Respubliko estas Sergio Mattarella kaj la ĉefministro de la Respubliko estas Giorgia Meloni. La oficiala lingvo estas la itala. La Konstitucio konsideras ankaŭ la dulingvismon kun aliaj lingvoj en kelkaj provincoj kaj garantias kelkajn minoritatajn lingvojn en la nacia teritorio.

Ekde 1871 la ĉefurbo estas la urbo Romo, "heredanto" de Florenco, sidejo (dum kvin jaroj) de la statutaj institucioj, kiu anstataŭigis Torinon en 1865; dum la Dua Mondmilito, dum kelkaj monatoj (septembro 1943-februaro 1944) la ĉefurbo estas transigita al Brindizio kaj, poste, al Salerno.

La sendependa kaj unueca Ŝtato, naskiĝinta en 1861 kiel Itala reĝlando sub la dinastio de Savojo, ne enhavis Romon kaj plej grandan parton de la aktuala Lazio, kiuj formis la Papan Ŝtaton (aneksitan la 20-an de septembro 1870), Veneton kaj Friulon, kiuj estis parto de la Aŭstra imperio (akiritaj en 1866), Venecion Julian kaj Trentinon-Supran Adiĝon/Sudtirolon, ankaŭ ili sub la dinastio de Habsburgoj (aneksitaj post ol la Unua Mondmilito); ĝi alprenis la respublikan formon la 18-an de junio 1946, sekve de la referendumo de la 2-a de junio. Sekve, la konstitucianta asembleo elektita dum la sama tago de la referendumo redaktis la Konstitucion, kiu, ekvalidita la 1-an de januaro 1948, atribuis al la Respubliko parlamentan econ.

Italio estas unu el la ses fondintoj de Eŭropa Unio kaj ĝi partoprenis al ĉiuj ĉefaj traktatoj de Eŭropa unuiĝo, inkluzive de la eniro en la Eŭro-zonon en 1999, ĉar ĝi subskribis en 1951 la Traktaton de Parizo kiu starigis la Eŭropan Komunumon pri Karbo kaj Ŝtalo (EKKŜ). Aldone, ĝi estas fondinto de NATO, de Konsilio de Eŭropo, de OEKE; ĝi aliĝis al UN, al Okcident-Eŭropa Unio kaj partoprenas al G7 kaj al G8.

↑ Krom Campione d'Italia, kiu uzas la prefikson +41 de Svislando
↑ Krom Campione d'Italia, kiu uzas la svisan frankon
↑ Unua artikolo de la Konstitucio: Italio estas demokrata respubliko, fondita sur laboro. La popola suvereneco apartenas al popolo, kiu praktikas ĝin en la formoj kaj en la limoj de la Konstitucio.
↑ "Del bel paese là dove 'l sì sona", Dante, Inferno, kanto XXXIII, verso 80; "il bel paese | Ch'Appennin parte e 'l mar circonda e l'Alpe" Petrarca, Canzoniere, p. CXLVI.
↑ Lo spazio costiero italiano. Arkivita el la originalo je 2010-04-10. Alirita 162010. Alirita la 2 2010.

[1] Krom Campione d'Italia, kiu uzas la prefikson +41 de Svislando

[2] Krom Campione d'Italia, kiu uzas la svisan frankon

[Costituzione_della_Repubblica_italiana,_articolo_1-3] Unua artikolo de la Konstitucio: Italio estas demokrata respubliko, fondita sur laboro. La popola suvereneco apartenas al popolo, kiu praktikas ĝin en la formoj kaj en la limoj de la Konstitucio.

[4] "Del bel paese là dove 'l sì sona", Dante, Inferno, kanto XXXIII, verso 80; "il bel paese | Ch'Appennin parte e 'l mar circonda e l'Alpe" Petrarca, Canzoniere, p. CXLVI.

[5] Lo spazio costiero italiano. Arkivita el la originalo je 2010-04-10. Alirita 162010. Alirita la 2 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

Italio

From Wikipedia, the free encyclopedia · View on Wikipedia