Danubio

Danubio
Donau, Dunaj, Duna, Dunav, Dunărea, Дунав
Danubio; Donau, Dunaj, Duna, Dunav, Dunărea, Дунав
Datu orokorrak
Mota	ibai eta nazioarteko ibai
Luzera	2.850 km
Geografia
Koordenatuak	45°13′19″N 29°44′36″E / 45.2219°N 29.7433°E
Estatu burujabe	Alemania
Alemaniako estatua	Baden-Württemberg
Hidrografia
Ibaiadarrak	ikusi Inn; Sava; Tisa; Drava; Isar; Lech; Riß; Westernach (en) ; Olt (ibaia); Argeș; Siret (ibaia); Rusenski Lom (en) ; Prut; Weihung (en) ; Leibi; Günz ibaia; Roth (en) ; Biber (en) ; Leitha (en) ; Morava ibaia; Erlauf; Rhin-Main-Danubio ubidea; Iller ibaia; Schutter (en) ; Rába; Große Krems; Váh; Morava Handia; Hron; Timiș (ibaia); Yantra (en) ; Enns ibaia; Iskar; Zusam (en) ; Zwiefalter Aach (en) ; Wolfach (en) ; Ybbs (en) ; Ilz; Kamp (en) ; Schwechat (en) ; Regen (en) ; Altmühl; Abens (en) ; Ablach; Aiterach (en) ; Aist (en) ; Aitrach; Lauchert; Schwarze Laber (en) ; Bära; Jiu (ibaia); Fischa (en) ; Blau; Schmutter (en) ; Friedberger Ach (en) ; Nera River (en) ; Große Laber (en) ; Traun (en) ; Melk (en) ; Vuka (en) ; Paar (en) ; Vedea; Traisen (en) ; Donaukanal (en) ; Naab; Ialomița (ibaia); Schmiech; Mindel ibaia; Gaißa (en) ; Kinsach (en) ; Vils (en) ; Wörnitz (en) ; Jasenička (en) ; Osam (en) ; Biberbach (en) ; Ipeľ; Timok; Braunsel; Aranyhegyi-patak (en) ; Pielach (en) ; Brenz (en) ; Cerna (Danube) (en) ; Rabnitz; Innbach (en) ; Große Mühl (en) ; Ysper; Nau (en) ; Gusen (en) ; Lauter (en) ; Cuha (en) ; Sió (en) ; Karaš (en) ; Kessel (en) ; Călmățui River (en) ; Donaugraben (en) ; Wiesent (en) ; Erlau (en) ; Egau (en) ; Kleiner Kösslbach (en) ; Pek (en) ; Török-patak (en) ; Elta (en) ; Naarn (en) ; Mlava (en) ; Által-ér (en) ; Gießenbach (en) ; Glött (en) ; Große Tulln (en) ; Großer Kösslbach (en) ; Göllersbach (en) ; Hengersberger Ohe (en) ; Sarmingbach (en) ; Mailinger Bach (en) ; Ostrach; Stille Musel (en) ; Kanzach; Kelsbach (en) ; Kleine Donau (en) ; Kleine Mühl (en) ; Kleine Ohe (en) ; Vit (en) ; Klosterbach (en) ; Krähenbach (en) ; Kötach (en) ; Otterbach (en) ; Vydrica (en) ; Perschling river (en) ; Archar River (en) ; Pfatter (en) ; Ranna; Rodl River (en) ; Rot (en) ; Rußbach (en) ; Schmida (en) ; Schmiecha; Schwarzach (en) ; Stehbach (en) ; Ogosta (en) ; Tagerbach (en) ; Rötelbach (en) ; Camenița River (en) ; Ursentalbach (en) ; Ussel (en) ; Wulfbach (en) ; Bolečica (en) ; Lom (en) ; Mostonga (en) ; Jezava (en) ; Nadela (en) ; Srebrnica (en) ; Žepa (en) ; Porečka (en) ; Bystrička (en) ; Ribiș River (en) ; Crușovița River (en) ; Oravița River (en) ; Elișeva River (en) ; Pârâul Țiganilor (en) ; Boșneag River (en) ; Caonița River (en) ; Sicolovăț River (en) ; Aiorman River (en) ; Vodița River (en) ; Sușcava River (en) ; Tișovița River (en) ; Stariște River (en) ; Blahnița River (en) ; Dudaș River (en) ; Plavișevița River (en) ; Topolnița River (en) ; Călmățui River (en) ; Recița River (en) ; Țibrin River (en) ; Costinețiu River (en) ; Valea Mare River (en) ; Desnățui River (en) ; Bistrița River (en) ; Alibeg River (en) ; Almălău River (en) ; Bahna River (en) ; Baronul River (en) ; Begena River (en) ; Berza River (en) ; Berzasca River (en) ; Budovar (en) ; Calachioi River (en) ; Canaraua Fetei River (en) ; Canlia River (en) ; Celei River (en) ; Cerna River (en) ; Chichirgeaua River (en) ; Ciuceavca River (en) ; Cozla River (en) ; Drincea River (en) ; Dunărea River (en) ; Dâlboca River (en) ; Galița River (en) ; Groțca River (en) ; Gârla Ciulinețul (en) ; Ieșelnița River (en) ; Iuți River (en) ; Jegălia River (en) ; Jidoștița River (en) ; Jieț River (en) ; Liuborajdia River (en) ; Liubotina River (en) ; Livadica (en) ; Luncavița River (en) ; Mala River (en) ; Mostiștea River (en) ; Mraconia River (en) ; Nedeia River (en) ; Nămolești River (en) ; Paolina River (en) ; Parapanca River (en) ; Peștera River (en) ; Ponicova River (en) ; Prva River (en) ; Rasova River (en) ; Râul Mic (en) ; Saraoschi River (en) ; Sirina River (en) ; Suhodolu River (en) ; Suva River, Danube (en) ; Sâi River (en) ; Sărăceaua River (en) ; Topolog River (en) ; Ursa River (en) ; Valea Mare River (en) ; Valea Plopilor River (en) ; Valea Satului River (en) ; Varad River (en) ; Vederoasa River (en) ; Zascoc River (en) ; Zboiul River (en) ; Sucha (en) ; Skomlya (en) ; Baja Canal (en) ; Urluia River (en) ; Jijila River (en) ; Detten Bach (en) ; Feckinger Bach (en) ; Ipfbach (en) ; Q16331700 ; Bogenbach (en) ; Fladnitz (Danube) (en) ; Pesenbach (en) ; Schwarzach; Hagenbach (en) ; Dandlbach (en) ; Rambach (en) ; Salashka (en) ; Brigach; Breg (en) ; Vidbol (en) ; Moson-Danube (en) ; Barát-patak (en) ; Plazović (en) ; Rákos Stream (en) ; Karašica (en) ; Tsibritsa (en) ; Tsaratsar (en) ; Topolovets (en) ; Voynishka reka (en) ; Drakulia (en) ; Barata (en) ; Q12278902 ; Senkovets (en) ; Topchiyska reka (en) ; Borcea branch (en) ; Vratna (en) ; Dona (en) ; Q14860426 ; Zámolyi-csatorna (en) ; Q14943618 ; Sió (en) ; Alaunbach (en) ; Erla (en) ; Q19707322 ; Adlersbach (en) ; Bräunbachl (en) ; Mühlbach (en) ; Diesenleitenbach (en) ; Mühlbach (en) ; Grundbach (en) ; Leitenbach (en) ; Rollreitbach (en) ; Geißbach (en) ; Teufelsbach (en) ; Rothbachl (en) ; Dudlbach (en) ; Brunntobelbach (en) ; Buchetbach (en) ; Bründlbach (en) ; Bleicherbach (en) ; Lippach (en) ; Ehrlos (en) ; Mitterwasser (en) ; Kristeinbach (en) ; Čierny potok (en) ; Q70109594 ; Q70111517 ; Hackhofer Gerinne (en) ; Hammerschmiedgraben (en) ; Waldbach (en) ; Q108223463 ; Q108224086 ; Q108224416 ; Q113559070 ; Q114457500 ; Q122781512 ; Q124987070 ; Danglesbach (en) ; Bockbach (en) ;
Arroaren azalera	801.463 km² eta 817.000 km²
Arro hidrografikoa	Danube basin (en)
Ur-emaria	5.433 m³/s
Lakuak	Lake Đerdap (en)
Iturburua	Brigach eta Breg (en)
Bokalea; ()	Itsaso Beltza

Danubio^[1] (latinez: Danubius eta Ister; alemanez: Donau; txekieraz eta eslovakieraz: Dunaj; kroazieraz: Dunav; serbieraz eta bulgarieraz: Дунав, Dunav; hungarieraz: Duna; ukraineraz: Дунай, translit.: Dunai; errumanieraz: Dunărea; turkieraz: Tuna) Europa erdialdeko eta ekialdeko ibaia da. Luzeraz (2.850 km), arroak hartzen duen eremuaz (817.000 km²) eta batez besteko emariaz (6.500 m³/s ahoan) kontinenteko bigarren ibaia da, Volgaren ondotik.

Danubio Europako ibai garrantzitsuenetako bat da, eta erdialdetik ekialdera zeharkatzen du Europa, batez ere mendebaldetik ekialdera eta hamar herrialde igaroz edo mugatuz^{[Oh 1]} (Alemania, Austria, Eslovakia, Hungaria, Kroazia, Serbia, Errumania, Bulgaria, Moldavia eta Ukraina) eta Itsaso Beltzean sartuz, non Danubioren delta eratzen baita, balio ekologiko handiko eskualdea. Arroak 817.000 km² baino gehiago ditu^{[Oh 2]}, non Europako lurraldearen % 8an biztanleriaren % 10 bizi den, eta Suitza, Italia, Txekiar Errepublika, Polonia, Ukraina, Eslovenia, Ipar Mazedonia, Bosnia-Herzegovina, Montenegro, Albania eta Kosovoko zatiak ere drainatzen ditu. 2850 km-rekin^{[Oh 3]}, Europako 2. ibairik luzeena da —Volgaren atzetik—, primarioen artean 26.a eta 31.a munduko guztien artean. Bere sare hidrografikoak, gutxi gorabehera, 120 ibaiadar garrantzitsu ditu; luzeenak, Tisa (1378 km), Sava (1170 km) eta Prut (953 km) dira; emari handiena dutenak, berriz, Sava (1513 m³/s), Tisa (814 m³/s) eta Eno (edo Inn) (753 m³/s), eta arro handienak dutenak, Tisa (157.100 km²), Sava (95.720 km²) eta Siret (44.835nbsp; km²).

Danubio Alemaniako Baar goi-ordokian sortzen da, Oihan Beltzean (1078 m-ko altitudean). Han bi ibai txiki elkartzen dira: Brigach eta Breg, Donaueschingen hiri txikitik 1,4 km-ra. Goi-ibilgua Viena hiritik gertu dago, eta Alemania eta Austria zeharkatzen ditu, Suitza eta Italiaren zati bat drainatuz. Inguru horretan, Danubio mendiko ibai tipikoa da, Oihan Beltzetik, Suabia-Bavariako goi-lautadatik eta Alpeen eta Txekiar mendigunearen arteko sekzio estutik igarotzen dena. Bailara estua eta sakona da, mendi-mazela altu eta malkartsuekin. Ubidearen zabalera 10–100 m (Ulm hirian) eta 100–350 m (Vienan) bitartekoa da. Korrontearen abiadura, 1,0−2,8 m/s-koa da. Zenbait lekutan, ibaiaren ibilgua babes-dikeekin egokitu da. Zati horretan jasotzen dituen ibaiadar handienak, nagusiki, eskuinetik jasotzen ditu (Inn, Isar, Lech, Ens), jatorria Alpeetan dutenak^[2].

Erdialdeko ibilgua Vienatik Burdinazko Ateak-en haitzarterainoko zatia da, non Danubio ertainaren lautada eta Austria, Eslovakia, Hungaria, Kroazia, Serbia eta Errumania zeharkatzen dituen. Vienaren eta Hungariako Vác hiriaren artean, ekialderantz doa; gero, Kroaziako Vukovar hiriraino, hegoalderantz doa, eta, Burdinazko Ateak-etik, ekialde-hego-ekialde norabidean. Danubio ertainaren lautadan bailarak 5−20 km-ko zabalera du, eta bi uholde-lautada ezberdin ditu: ubidea sigi-saga doa; beso bereizietan banatzen da, eta korrontearen abiadura 0,3−1,1 m/s-raino mantsotzen da. Leku batzuetan, ibaiak mendixka baxu bereiziak gainditzen ditu, eta zeharkako mendixkak gainditzen ditu, haitzarteak osatuz (Hungariako Atea, Visegrad-eko haitzartea, Burdinazko Ateak, Kazan-eko haitzartea). Tarte horietan, haren harana 0,6−1,5 km-ra estutzen da, baita 150 m-ra arte ere, sakonera nabarmen handitzen den heinean (15−20 m-ra arte, Kazango haitzartean, 70 m-ko zabalerarekin), eta abiadura 2,2−4,7 m/s-ra handitzen da. Eraiki diren azpiegitura hidroelektrikoen ondorioz, meandro gehienak desagertu egin dira; alboetako erreka txiki batzuk lehortu egin dira, eta uretatik babesteko dikeak eraiki dira. Zati horretan, Danubio ibaiak bere ibaiadar handienak jasotzen ditu (Sava, Tisa, Drava, Velika Morava, Vah), eta drainatze eremua asko zabaltzen da Italia, Txekiar Errepublika, Polonia, Ukraina, Eslovenia, Bosnia eta Herzegovina, Albania eta Kosovoko eremuekin^[2].

Behe-ibilgua Burdinazko Ateaken zintzurretik estuarioraino doa, eta Serbia, Bulgaria, Errumania, Moldavia eta Ukrainatik pasatzen den zatia da; hasieran, hego-ekialderantz doa (Vidin-eraino); gero, ekialderantz (Silistraraino), eta, azkenik, iparraldera (Galatira) eta ekialdera berriro, bokaleraino. Bokalean, Danubio lautadako ibai tipiko bat da, Behe Danubioko lur beherean zehar doana. Bailara 7–20 km-raino zabaltzen da, eta urak har ditzakeen zabaluneen zabalerari esker, hainbat adar eta ibai-estualditan banatzen da. Zenbait tokitan, ibilguak 1−2 km, batez beste 5−7 m-ko sakonera eta 0,5−1,0 m/s-ko abiadura hartzen du. Tarte honetan ibaiadar garrantzitsuenak dira: Prut, Siret, Olt, Ialomița , Iskar eta Arges ibaiak. Itsaso Beltzarekin bat egiten duen tokian, Danubiok delta handi bat eratzen du (3500 km²-ko eremua), eta 3 adar nagusitan banatzen da (arroilak): Kiliyski, Sulinski eta Georgievski. Iparraldekoena, Kili adarra, Errumania eta Ukrainaren arteko muga da; erdiko adarra, Sulinsky, biderik sakonena eta nabigagarriena da^[2].

Dozenaka hiri handi daude Danubio ibaiaren ertzean, lau herrialdetako hiriburuak barne: Viena austriarra (1.911.191 bizt.), Belgrad serbiarra (1.378.682 bizt.), Budapest hungariarra (1.752.286 bizt.) eta Bratislava eslovakiarra (437.725 bizt.); hainbat erakunde azpinazionalen hiriburuak, hala nola Linz (Austria Garaia) 206.595 bizt.), Győr (Győr-Moson-Sopron konderria), Vukovar (Vukovar-Syrmia eskualdea), Vidin (Vidin probintzia), Drobeta Turnu Severin (Mehedinți konderria), Calarasi (Călărași konderria), Giurgiu (Giurgiu konderria), Tulcea (Tulcea konderria, baita tradizio historiko handiko zenbait hiri, hala nola Ulm, Ratisbona, Passau edo Eszterrec. Budapest^{[Oh 4]} (1987), Viena (2001) eta Regenzburg (2006) hirigune historikoak Gizateriaren ondare izendatuak izan dira, Baita Srébarnako natura erreserba (1983), Danubioren Delta (1991) eta Wachauko paisaia kulturalaren zatia ere (2000).

Danubio ibaiaren ibilguan, zati asko babestu dira, non nabarmentzen diren: Alemanian, Goi Danubioko parke naturala (Donau Auen, Neuburg eta Ingolstadt artean) eta Donauleiten eremu babestua; Austrian, Danubio-Auen parke nazionala; Eslovakian, Danubioren lautada alubialeko eremu babestua; Hungarian, Danubio-Ipoly eta Gementz parke nazionalak; Kroazian, Kopački Rit parke naturala; Serbian, Danubio garaiko erreserba naturala, Fruška Gorako parke nazionala, Kovilsko-Petrovaradinski Rit erreserba naturala, Uharte Militarreko erreserba natural handia eta Đerdapeko parke nazionala; Errumanian, Burdinazko Ateak parke naturala, Machina parke naturala, Braille Aintzira Txikia parke naturala eta Danubioren deltaren biosfera-erreserba; eta Bulgarian, Parkea parke naturala, Kalimok-Brushlen eremu babestua eta Srébarna erreserba naturala.

Danubio, 2007ko Uraren Nazioarteko Egunerako prestatutako munduko ibairik mehatxatuenen zerrendan sartu zuten^[3].

Erromatar Inperioaren limes-a osatzen zuten muga naturaletako bat izan zen Antzinaroan (Rhin eta beste ibai batzuekin eta gotorleku batzuekin batera). Iturri klasikoetan, Istro zeritzon^[4]. Lehenengo Gurutzadan, 1096 eta 1099 artean, Godofredo Bouillongoaren armadak erabili zuen Karlomagnoren ibilbideak Danubio jarraitzen zuen; 340 urte beranduago eta kontrako norabidean, Europa menderatu nahi zuen otomandar armadak bide bera jarraitu zuen; beste kanpaina askotan ere, bide hori jarraitu zuten, 1529an Viena bera inguratzera iritsi arte.

↑ Euskaltzaindia. Europako toponimia fisikoa. .
↑ ^a ^b ^c (Errusieraz) «Большая Советская Энциклопедия» – Дунай, т. 8, стр. ...
↑ Documento del WWF «World’s top 10 rivers at risk», Ikus hemen: https://www.wwf.org.uk/sites/default/files/2007-01/worldstop10riversatrisk.pdf
↑ (Gaztelaniaz) Amposta, Juan Carrasquilla. (13 de septiembre de 2016). Mitología Griega. Editorial Cultiva Libros S.L. ISBN 978-1-63503-750-0..

Aipuaren errorea: <ref> tags exist for a group named "Oh", but no corresponding <references group="Oh"/> tag was found

[1] Euskaltzaindia. Europako toponimia fisikoa. .

[bse-5] (Errusieraz) «Большая Советская Энциклопедия» – Дунай, т. 8, стр. ...

[7] Documento del WWF «World’s top 10 rivers at risk», Ikus hemen: https://www.wwf.org.uk/sites/default/files/2007-01/worldstop10riversatrisk.pdf

[8] (Gaztelaniaz) Amposta, Juan Carrasquilla. (13 de septiembre de 2016). Mitología Griega. Editorial Cultiva Libros S.L. ISBN 978-1-63503-750-0..

[1]

[Oh 1]

[Oh 2]

[Oh 3]

[2]

[Oh 4]

[3]

[4]

Danubio

From Wikipedia, the free encyclopedia · View on Wikipedia