Israel

Israel

מְדִינַת יִשְׂרָאֵל (he) دَوْلَة إِسْرَائِيل (ar)
Bandeira Brasón
Himno	Hatikvah
Lema	«sen valor»
Símbolo oficial	Cão de Canaã (pt) (National dog (en) ) Anemone coronaria (flor nacional) Oliveira (national tree (en) ) Bubela (paxaro nacional) Faláfel (prato nacional (pt) )
Epónimo	Terra de Israel e Xacob
Localización
31°N 35°L / 31, 35
Capital	Xerusalén (1949–)
Contén a división administrativa	Distrito Central (pt) Distrito Norte Distrito Sul (pt) Distrito de Haifa (pt) Distrito de Xerusalén Tel Aviv (pt) Xudea e Samaria
Poboación
Poboación	9.840.000 (2023) (473,76 hab./km²)
Lingua oficial	lingua hebrea
Relixión	xudaísmo, islam, cristianismo e Drusos
Xeografía
Parte de	Oriente Medio Asia Occidental Asia
Superficie	20.770 km²
Auga	2,1 %
Bañado por	mar Levantino, Mar de Galilea, Mar Morto, Golfo de Aqaba, Río Kevin e Mar Mediterráneo
Punto máis alto	Monte Merón (1.208)
Punto máis baixo	Mar Morto (−437 m)
Comparte fronteira con	Siria Exipto Xordania Líbano
Datos históricos
Precedido por	Palestina mandataria
Fundador	David Ben-Gurion
Creación	14 de maio de 1948:  (Declaración de independencia de Israel)
Día festivo	Yom Hashoá (27 Nisan (en) ) Yom HaZikaron (pt) (4 Iyar (en) ) Yom HaAtzmaut (pt) (5 Iyar (en) ) Yom Yerushalayim (pt) (28 Iyar (en) ) Rosh Hashaná (pt) (1 Tishrei (en) ) Yom Kippur (10 Tishrei (en) ) Sucot (pt) (15 Tishrei (en) ) Shemini Atzeret (pt) (22 Tishrei (en) ) Hanuka (25 Kislev (en) ) Tu BiShvat (15 Shevat (en) ) Purim (14 Adar (en) ) Pessach (15 Nisan (en) ) Mimuna (pt) (21 Nisan (en) ) Shavuot (pt) (6 Sivan (en) ) Lag BaÔmer (pt) (18 Iyar (en) ) Tu B'Av (en) (15 Av (en) )
Organización política
Forma de goberno	República parlamentaria Estado unitario
• Presidente	Isaac Herzog (2021–sen valor)
Órgano executivo	Goberno de Israel
• Primeiro ministro	Benjamin Netanyahu (2022–)
Órgano lexislativo	Knesset , (Escano: 120)
Máxima autoridade xudicial	Tribunal Supremo de Israel
Membro de	ONU (1949–)
PIB nominal	520.700.000.000 (2022)
Moeda	Novo sheqel
Identificador descritivo
Fuso horario	Israel Standard Time (en) , horario estándar Israel Summer Time (en) , horario de verán Asia/Jerusalem (en) UTC+02:00 UTC+03:00
Dominio de primeiro nivel	.il e ישראל.
Prefixo telefónico	+972
Teléfono de emerxencia	100, 101 e 102
Código de país	IL
Sitio web	gov.il

Este artigo amosa escritos hebraicos. Sen o soporte axeitado, o texto pode mostrar símbolos sen sentido, coma caixas, marcas e outros.

Este artigo amosa letras árabes. Sen o soporte axeitado, o texto pode mostrar símbolos sen sentido, coma caixas, marcas e outros.

O Estado de Israel^[1][2] (hebreo: מדינת ישראל, transliteración: Medinat Yisra'el; Árabe: دولة اسرائيل, transliteración: Daulat Isra'il) é un país no Oriente Medio (oeste de Asia, no chamado 'crecente fértil'), situado na costa oriental do mar Mediterráneo. É unha democracia parlamentaria e legalmente un estado xudeu.^[3] Fai fronteira co Líbano ao norte, con Siria ao nordeste, con Xordania e Cisxordania ao leste, con Exipto e a franxa de Gaza ao suroeste, e co golfo de Aqaba (no mar Vermello) ao sur.^{[nota 1]} O Mediterráneo bordéao polo seu oeste, e entre Xordania e Exipto sae uns poucos quilómetros ó golfo de Aqaba, extensión do mar Vermello (tamén chamado golfo de Eilat). Igualmente, ten costa co mar Morto (mar interior). Xeograficamente, contén diversas características dentro do seu relativamente pequeno territorio^[5][6] Israel defínese como un "Estado xudeu e democrático" nas súas Leis Básicas e é o único Estado de maioría xudía do mundo.^[7]

Despois dunha resolución da Asemblea Xeral das Nacións Unidas o 29 de novembro de 1947, recomendando a adhesión e introdución do Plan de Partición de Palestina para substituír o Mandato Británico, o 14 de maio de 1948, David Ben-Gurion, o xefe-executivo da Organización Sionista Mundial^{[nota 2]} e presidente da Axencia Xudaica para Palestina, declarou o estabelecemento dun Estado Xudeu en Eretz Israel, a ser coñecido como o Estado de Israel, unha entidade independente do control británico.^[8][9][10] As nacións árabes veciñas invadiron o recentemente creado país ao día seguinte, en apoio aos árabes palestinos. Israel, dende aquela, levou a cabo varias guerras cos Estados árabes circundantes,^[11] no transcurso das cales ocupou os territorios de Cisxordania, península do Sinaí, franxa de Gaza e altos do Golán. Partes desas áreas ocupadas, incluíndo Xerusalén Oriental, foron anexionadas por Israel, mais a fronteira coa veciña Cisxordania aínda non foi definida de forma permanente.^{[12][13][14][15][16]} Israel asinou tratados de paz con Exipto e Xordania, porén os esforzos para solucionar o conflito israelí-palestino ata agora non deron como resultado a paz.

O centro financeiro de Israel é Tel Aviv,^[17] mentres que Xerusalén é a cidade máis populosa do país e a súa capital^{[nota 3]} (aínda que non sexa recoñecida como tal pola comunidade internacional). A poboación israelí, conforme o definido pola Oficina Central de Estatísticas de Israel, foi estimada en 2017 en 8.758.600^{[18][nota 4]} habitantes, dos cales un 74.8% eran xudeus. Os árabes constitúen a segunda maior etnia do país, cun 20.8% de habitantes, incluíndo os árabes de Xerusalén Leste.^[19] A gran maioría dos árabes israelís son musulmáns sunnitas, incluíndo un número significativo de beduínos do Negev semi-sedentarios, o resto son cristiáns e drusos. Outras minorías inclúen varias denominacións étnicas e etno-relixiosas, como os circasianos, samaritanos e maronitas, entre outros.

Israel é unha democracia representativa cun sistema parlamentario, representación proporcional e sufraxio universal.^[20][21] O primeiro ministro serve como xefe de goberno e o Knesset como o corpo lexislativo unicameral do país. Israel ten unha das máis altas expectativas de vida do mundo^[22] e é considerado un país desenvolvido, sendo membro da OCDE e da ONU.^[23] O seu produto interno bruto (PIB) nominal foi o 37º maior do mundo en 2014,^[24] mentres que o país ten o nivel de vida máis alto de Oriente Medio.^[25] No entanto, organizacións como Amnistía Internacional e Human Rights Watch teñen sido críticas coas políticas de Israel en relación aos palestinos, mentres que o goberno dos Estados Unidos^[26] e algúns países de Europa, como o Reino Unido e Alemaña, xeralmente apoian a Israel bélica e financeiramente.^[27]

1. ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para israelí.
2. ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para israelita.
3. ↑ Elazar, Daniel J. "Israel as a Jewish State" (en inglés). Jerusalem Center for Public Affairs. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
4. ↑ Mayzel, Matitiahu (13 de maio de 2005). "How did Israel get its current borders" (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 27 de setembro de 2015. Consultado o 19 de outubro de 2015. 
5. ↑ "Israel". The World Factbook (en inglés). Washington (EUA): Central Intelligence Agency. Arquivado dende o orixinal o 27 de maio de 2016. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
6. ↑ (Skolnik 2007, pp. 132–232)
7. ↑ "Israel". Freedom in the World (en inglés). Freedom House. 2008. Arquivado dende o orixinal o 23 de xuño de 2012. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
8. ↑ "Declaration of Establishment of State of Israel" (en inglés). Israel Ministry of Foreign Affairs. 14 de maio de 1948. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
9. ↑ Brenner, Michael; Frisch, Shelley (Abril 2003). Zionism: A Brief History. Markus Wiener Publishers. p. 184. 
10. ↑ "Zionist Leaders: David Ben-Gurion 1886–1973" (en inglés). Israel Ministry of Foreign Affairs. Arquivado dende o orixinal o 27 de setembro de 2015. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
11. ↑ Gilbert, Martín (2005). The Routledge Atlas of the Arab–Israeli conflict (en inglés). Routledge. ISBN 978-0-415-35900-9. 
12. ↑ "The status of Jerusalem" (PDF). The Question of Palestine & the United Nations (en inglés). United Nations Department of Public Information. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
13. ↑ "Analysis: Kadima's big plans". BBC News (en inglés). 29 de marzo de 2006. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
14. ↑ Kessner, BC (2 de abril de 2006). "Israel’s Hard-Learned Lessons". Homeland Security Today (en inglés). Consultado o 29 de decembro de 2015. 
15. ↑ "The Legacy of Undefined Borders, Tel Aviv Notes No. 40, 5 de xuño de 2002" (en inglés). The Institute for National Security Studies. Consultado o 7 de outubro de 2010. 
16. ↑ "Israel Journal: A Land Without Borders". The Epoch Times (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 21 de outubro de 2012. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
17. ↑ "GaWC – The World According to GaWC 2008" (en inglés). Globalization and World Cities Research Network. Arquivado dende o orixinal o 11 de agosto de 2016. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
18. ↑ "Home page". Israel Central Bureau of Statistics. Consultado o 20 de febreiro de 2017. 
19. ↑ "Latest Population Statistics for Israel". Jewish Virtual Library. American–Israeli Cooperative Enterprise. xaneiro de 2017. Consultado o 20 de febreiro de 2017. 
20. ↑ (Rummel 1997, p. 257). "Unha lista actual de democracias liberais incluiría: Andorra, Arxentina, ... , Chipre, ... , Israel, ..."
21. ↑ "Global Survey 2006: Middle East Progress Amid Global Gains in Freedom" (en inglés). Freedom House. 19 de decembro de 2005. Arquivado dende o orixinal o 23 de xuño de 2012. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
22. ↑ "WHO: Life expectancy in Israel among highest in the world". Haaretz (en inglés). 24 de maio de 2009. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
23. ↑ "Israel's accession to the OECD" (en inglés). Organisation for Economic Co-operation and Development. Arquivado dende o orixinal o 13 de xaneiro de 2011. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
24. ↑ "Report for Selected Countries and Subjects" (en inglés). Fondo Monetario Internacional. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
25. ↑ "Human development indices" (PDF) (en inglés). Programa das Nacións Unidas para o Desenvolvemento. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 21 de novembro de 2010. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
26. ↑ "Israel: US Foreign Assistance. Clyde R. Mark, Foreign Affairs Defense and Trade Division, Congressional Research Service, Biblioteca do Congresso dos EUA." (PDF) (en inglés). 26 de abril de 2005. Consultado o 29 de decembro de 2015. 
27. ↑ "Lobby judeu, pilar do apoio político e financeiro dos EUA a Israel". UOL Últimas notícias (en portugués). 5 de maio de 2008. Consultado o 29 de decembro de 2015. 

Erro na cita: As etiquetas <ref> existen para un grupo chamado "nota", pero non se atopou a etiqueta <references group="nota"/> correspondente