Islom xattotligi

Islom xattotligi (arabcha: خط عربي‎‎) – arab alifbosi yoki undan olingan alifbolardan foydalanadigan tillarda qoʻl yozuvi va xattotlikning badiiy amaliyotidir. U arab, fors, usmonli va urdu xattotligini oʻz ichiga oladi^[2][3]. Arab tilida xatt Arabi (خط عربي) nomi bilan tanilgan boʻlib, arabchaga tarjima qilinganida chiziq, dizayn yoki qurilish degan maʼnoni anglatadi^[4].

Islom xattotligining rivojlanishi Qur’on bilan bogʻlangan. Odamlar va hayvonlarning badiiy tasvirlari Qur’on tomonidan aniq taʼqiqlanmagan boʻlsa-da, butparastlikdan qochish uchun islom kitoblarida rasmlar anʼanaviy tarzda cheklangan. Garchi baʼzi olimlar bu haqda bahslashsalar ham, kufiy yozuvi 7-asr oxirida Iroqning Kufa shahrida kashf qilingan va yozuv shu shahar nomidan olingan. Qadimgi dunyoda rassomlar koʻpincha chiziqlar va tasvirlarni yaratish uchun mayda yozuvlardan foydalanib, anikonik taqiqni chetlab oʻtishgan. Xattotlik, hatto axloqiy yaxshilik sifatida ham qadrli sanʼat turi boʻlgan. Qadimgi arab maqoli boʻlmish „Yozuv sofligi – qalb pokligi“ bu fikrni tasdiqlaydi^[5].

Biroq, islomiy xattotlik faqat diniy mavzular, obyektlar bilan cheklanmaydi. Barcha islom san'ati singari, u turli xil kontekstlarda yaratilgan turli xil asarlarni oʻz ichiga oladi^[6]. Islom sanʼatida xattotlikning keng tarqalgani uning norasmiy anʼanalari bilan bevosita bogʻliq emas; balki islomda yozuv va yozma matn tushunchasining asosiy oʻrinni egallaganligini aks ettiradi^[7]. Jumladan, Islom paygʻambari Muhammad: „Alloh taolo yaratgan birinchi narsa qalamdir“, deganlari rivoyat qilinadi^[8].

Islomiy xattotlik ikki asosiy uslubdan rivojlangan: kufiy va nasx . Har birining bir nechta oʻzgarishlari, shuningdek, mintaqaviy uslublar mavjud. Arab yoki fors xattotligi ham Yaqin Sharqdagi mustamlakachilikdan keyingi davrdan boshlab, shuningdek, soʻnggi uslubda zamonaviy sanʼatga kiritilgan.

1. ↑ „Khalili Collections | Islamic Art | Part 15 of a 30-part Qur’an“ (en-US). Khalili Collections. Qaraldi: 2023-yil 23-aprel.
2. ↑ Blair, Sheila S.. The art and architecture of Islam : 1250–1800, Reprinted with corrections, New Haven: Yale University Press, 1995. ISBN 0-300-06465-9. 
3. ↑ Chapman, Caroline (2012). Encyclopedia of Islamic Art and Architecture, ISBN 978-979-099-631-1
4. ↑ Julia Kaestle. „Arabic calligraphy as a typographic exercise“ (2010-yil 10-iyul).
5. ↑ Lyons, Martyn.. Books : a living history. Los Angeles: J. Paul Getty Museum, 2011. ISBN 978-1-60606-083-4. OCLC 707023033. 
6. ↑ Blair, Sheila S. (Spring 2003). „The Mirage of Islamic Art: Reflections on the Study of an Unwieldy Field“. The Art Bulletin. 85: 152–184 – via JSTOR.
7. ↑ Allen, Terry (1988). Five Essays on Islamic Art. Sebastopol, CA: Solipsist Press. pp. 17–37. ISBN 0944940005.
8. ↑ Roxburgh, David J. (2008). "„The Eye is Favored for Seeing the Writingʻs Form“: On the Sensual and the Sensuous in Islamic Calligraphy". Muqarnas. 25: 275–298 – via JSTOR.