Fosforo

Fosforoa
15 Silizioa ← Fosforoa → Sufrea
15 P                                                                                                                                                                                                                                           Taula periodikoa
Ezaugarri orokorrak
Izena, ikurra, zenbakia	Fosforoa, P, 15
Serie kimikoa	Ez-metalak
Taldea, periodoa, orbitala	15, 3, p
Masa atomikoa	30,973762(2) g/mol
Konfigurazio elektronikoa	[Ne] 3s2 3p3
Elektroiak orbitaleko	2, 8, 5
Propietate fisikoak
Dentsitatea	(0 °C, 101,325 kPa) (zuria) 1,823 g/L
Urtze-puntua	317,3 K (44,2 °C, 111,6 °F)
Irakite-puntua	550 K (277 °C, 531 °F)
Urtze-entalpia	(zuria) 0,66 kJ·mol−1
Bero espezifikoa	(25 °C) (zuria) 23,824 J·mol−1·K−1
Lurrun-presioa P/Pa 1 10 100 1 k 10 k 100 k T/K 279 307 342 388 453 594
Propietate atomikoak
Oxidazio-zenbakia(k)	5, 4, 3, 2 [1], 1 [2], -3 (oxido azidiko ahula)
Elektronegatibotasuna	2,19 (Paulingen eskala)
Ionizazio-potentziala	1.a: 1.011,8 kJ/mol 2.a: 1.907 kJ/mol 3.a: 2.914,1 kJ/mol
Erradio atomikoa (batezbestekoa)	100 pm
Erradio atomikoa (kalkulatua)	98 pm
Erradio kobalentea	106 pm
Van der Waalsen erradioa	180 pm

Fosforoa (grezieraz: phôs, "argi"; eta phoros, "eramaile") elementu kimiko bat da, P ikurra eta 15 zenbaki atomikoa dituena. Nitrogenoaren taldeko ez-metal multibalentea da eta, nitrogeno, artseniko, antimonio eta bismutoarekin batera, fosforoa pnictogeno gisa sailkatzen da. Oso erreaktiboa denez, fosforoa ez da inoiz elementu aske modura agertzen naturan eta, kasu gehienetan, fosfato moduan konbinatzen da hainbat metalekin^[1]. Fosforo-forma batek (fosforo zuriak) distira arin bat sortzen du oxigenoarekin kontaktuan dagoenean eta, horregatik, fosforo izena grezierazko Φωσφόρος hitzatik dator, Artizarra planetari erreferentzia eginez^[2]. Prozesu hau kimioluminiszentzia edo luminiszentzia hitzarekin ezagutzen da gaur egun, nahiz eta maiz fosforeszentzia hitzarekin nahasten den ^[3].

1. ↑ (Ingelesez) Calvo, Mona S; Lamberg-Allardt, Christel J. (2015-11-01). «Phosphorus» Advances in Nutrition 6 (6): 860–862.  doi:10.3945/an.115.008516. ISSN 2156-5376. PMID 26567206. PMC PMC4642415. (Noiz kontsultatua: 2022-03-02).
2. ↑ Mellor, John M.; Mittoo, Stifun; Parkes, Rachel; Millar, Ross W.. (2000-09). «Improved Nitrations Using Metal Nitrate–Sulfuric Acid Systems» Tetrahedron 56 (40): 8019–8024.  doi:10.1016/s0040-4020(00)00720-1. ISSN 0040-4020. (Noiz kontsultatua: 2022-03-02).
3. ↑ Baryshnikov, Gleb; Minaev, Boris; Ågren, Hans. (2017-05-10). «Theory and Calculation of the Phosphorescence Phenomenon» Chemical Reviews 117 (9): 6500–6537.  doi:10.1021/acs.chemrev.7b00060. ISSN 0009-2665. (Noiz kontsultatua: 2022-03-02).